Jak wygląda rozwój 4-latka?

W sferze poznawczej u czterolatka dzieje się bardzo dużo. Intensywnie rozwija się bujna wyobraźnia, która zdaje się nie mieć granic. Dzieci mają wymyślonych przyjaciół, układają historyjki i konfabulują. Uwielbiają opowieści, a także zabawy symboliczne, w których codzienne przedmioty stają się magicznymi artefaktami albo zupełnie innymi obiektami (patyk może być różdżką, bronią albo żywą istotą). 4-latek czasem miesza rzeczywistość z fantazją.

Kształtuje się logiczne myślenie, a także kreatywność. Czterolatek liczy, rozumie, czym jest ilość, a także kolejność oraz upływ czasu. Dostrzega związki przyczynowo-skutkowe. Zapamiętuje szeregi cyfr. Klasyfikuje, szereguje i porządkuje obiekty. Jak podaje Beata Kostyńska w opracowaniu „Rozwój dziecka 4-letniego”, 47% czterolatków tworzy małe szeregi z patyczków różnej długości.

Następuje rozwój pamięci: krótkoterminowej, długoterminowej oraz operacyjnej. Obok myślenia konkretnego pojawia się również myślenie symboliczne. Czterolatek podejmuje próby rozwiązywania problemów, a także stosowania strategii w celu zapamiętania informacji. Dostrzega i rozumie ciągi przyczynowo-skutkowe, a także potrafi przewidywać zdarzenia.

Typowe osiągnięcia poznawcze 4-latka mogą obejmować:

• Liczenie i rozumienie ilości. Czterolatek liczy dość sprawnie oraz ze zrozumieniem, że liczba jest właściwością materii. Rozumie istotę podstawowych działań: dodawania i odejmowania. Cyfry są obiektem zainteresowania.
• Pojęcie czasu i kolejności. Czteroletni maluch wie, czym jest ilość, kolejność i czas, choć ten ostatni jest postrzegany subiektywnie.  
• Wyobraźnia i myślenie symboliczne. Fantazja dziecka jest bardzo bogata, co skutkuje zdolnością do symbolicznych zabaw, niesamowitymi opowieściami, wyimaginowanymi towarzyszami zabaw, ale niekiedy też lękami.
• Rozwiązywanie problemów. Czterolatek zaczyna samodzielnie analizować sytuacje, szukać przyczyn, testować różne podejścia, a także współpracować, aby osiągnąć cel. Wiąże się to m.in. z zadawaniem licznych pytań oraz nauką metodą prób i błędów.

Jak wspierać rozwój poznawczy 4-latka?

Aby wesprzeć swojego czterolatka w harmonijnym rozwoju funkcji poznawczych, staraj się z nim dużo rozmawiać i czytaj mu książki. To nie tylko rozrywka i przyjemność. Słuchanie opowieści trenuje rozumienie treści mówionych, co będzie bardzo przydatne w szkole. Sprzyja również skupieniu. Świetnie sprawdzają się także gry planszowe, które ćwiczą pamięć, ale też przyswajanie zasad, motorykę małą oraz radzenie sobie z różnymi emocjami.

Rozwój poznawczy czterolatka jest nierozerwalnie związany z rozwojem językowym, bo to język jest – obok zmysłów – jednym ze źródeł wiedzy o świecie.

Mowa czterolatka jest zrozumiała oraz złożona. Dziecko w tym wieku umie już konstruować zdania złożone, stosować wszystkie czasy oraz większość pozostałych kategorii gramatycznych i budować narracje. Jak podaje M. Kielar-Turska („Psychologia rozwoju człowieka. Tom 1: Okres dzieciństwa i dorastania”, Wydawnictwo UJ, Kraków 2017): „W wieku czterech lat słownik czynny dziecka może obejmować nawet 1500 słów”.

Charakterystyczne cechy rozwoju mowy u 4-latka:

• Czterolatek wszedł w tzw. wiek pytań. Maluch chce wiedzieć wszystko. Wiele pytań zaczyna się od: kto? co? co robi? dlaczego? kiedy? gdzie? Pozwalają one wykorzystywać język do poznawania świata.
• Dziecko w wieku czterech lat buduje zdania i opowiada o tym, co się zdarzyło, co widzi, a także co podsuwa mu wyobraźnia.
• Neologizmy. Czterolatek wciąż ma spore luki leksykalne, ale umie już posługiwać się regułami słowotwórstwa. Buduje więc własne słowa, aby wyrazić to, na co jeszcze nie zna prawidłowych określeń.
• Mowa staje się rozumiała i przypomina tę „dorosłą”. Jak podaje K. Tomsia w artykule „Rozwój mowy w 4 roku życia”:

Zanikają charakterystyczne zmiękczenia, zmniejsza się też ilość używanych neologizmów. W systemie fonetyczno-fonologicznym najpierw pojawiają się głoski przedniojęzykowo-zębowe (s, z, c, dz), a następnie dziąsłowe (sz, ż, cz, dż), zamiana głoski „r” na „l” będzie jeszcze normą rozwojową.

• Czterolatek rozumie naprawdę dużo. Wykonuje proste i złożone polecenia. Umie wyrażać potrzeby oraz nazywać swoje stany emocjonalne. Odróżnia opowieść od innych form wypowiedzi. Wykorzystuje pytania nie tylko do odkrywania świata, ale też w funkcji fatycznej, czyli do podtrzymania rozmowy.
• Używanie brzydkich słów – choć nie jest to pożądane przez rodziców, jest zupełnie normalne. Niemal każde dziecko przechodzi przez etap fascynacji przekeństwami.

Jak wspierać rozwój językowy 4-latka?

• Cierpliwie odpowiadaj na wszelkie pytania, a także zadawaj je dziecku. Zaspokoi to ciekawość i będzie treningiem poprawnego wypowiadania się.
• Opowiadaj i czytaj dziecku na głos.
• Mów przy dziecku poprawnie, aby przekazywać prawidłowe wzorce wymowy.
• Podejmując grę lub zabawę, omawiajcie reguły. Niech dziecko wypowiada je głośno.
• Wykorzystaj historyjki z obrazkami. Namawiaj malucha do opowiadania, co się dzieje na obrazku, oraz tworzenia opowiastek na ich podstawie. Szczególnie cenne będą te dotyczące uczuć – sprzyja to rozwojowi sfery emocjonalnej.

Czterolatkiem targają silne uczucia zmienne bardziej niż pogoda w górach. Od radości przez złość po rozpacz. Dziecko nie potrafi jeszcze dobrze zapanować nad emocjami, ale stopniowo się tego uczy. Ma już dobrą podstawę – umie nazywać uczucia i stany.

Dostrzega uczucia nie tylko swoje, ale też innych. Jak czytamy w opracowaniu American Psychological Association „Social and emotional development in preschoolers” (2020):

„W wieku czterech lat dzieci zaczynają rozumieć emocje innych, potrafią współodczuwać i wykazują początki empatii – pocieszają płaczących rówieśników lub oferują pomoc”.

Jak wspierać rozwój emocjonalny 4-latka?

Zrób przestrzeń na wszystko, co przeżywa Twój czterolatek. Przyda się spora dawka zrozumienia i cierpliwości. Rozmawiaj z maluchem o emocjach, ich powodach i przejawach, a także sposobach radzenia sobie z nimi. Możesz powiedzieć np.:

Widzę, że jesteś zły, bo Twoja kredka gdzieś się zapodziała. Gdzie najbardziej czujesz tę złość? Gdy jesteś zły, weź kilka głębokich oddechów. Możesz też przyjść do mnie i powiedzieć, co się stało.

Nie każ dziecku tłumić emocji, nie karć za nieuzasadnioną z Twojej perspektywy złość. Rozchwiane emocje są normalne w tym wieku. To naturalnym etap rozwojowy czterolatka i kiedyś mija.

Czterolatki zawierają pierwsze przyjaźnie. Uczą się ról społecznych przez zabawy, w których udają dorosłych (zabawy tematyczne: w szkołę, w sklep, w lekarza itd). Bawią się samotnie, równolegle, ale chętnie w bliskim towarzystwie przyjaciół, których czasem mogą zaprosić do zabawy. Relacje się pogłębiają za sprawą coraz wyraźniejszej empatii. Czterolatki mogą np. pocieszać kolegów i koleżanki doświadczających smutku.

Osoby wskazywane jako przyjaciele to ulubieni towarzysze zabaw. Więź przejawia się w przebywaniu w swoim towarzystwie nawet podczas osobnej zabawy, rozmowach, wymianie spojrzeń i pozdrowień częściej niż z innymi dziećmi. Przyjaźnie czterolatków są nietrwałe. Beata Kostyńska tak opisuje motywacje przedszkolaków do zawierania przyjaźni:

W wywiadzie na temat przyjaciela młodsze dzieci przedszkolne częściej niż starsze zwracają uwagę na cechy zewnętrzne, aż 63% dzieci wskazuje na uczucia, a w sytuacjach sprzyjających powstawaniu przyjaźni 53% dzieci wskazuje na pomaganie.

W tym okresie rozwija się poczucie moralności, odróżnianie zachowań dobrych od złych, a także emocje wokół nich: wstyd, duma, poczucie winy. Pojawiają się hamulce moralne, co wiąże się z rosnącą znajomością zasad społecznych oraz empatią.

Jak wspierać rozwój społeczny 4-latka?

• Stwarzaj dziecku okazje do kontaktu z rówieśnikami: w przedszkolu, na placach zabaw. Zapraszaj zaprzyjaźnione dzieci albo kuzynostwo w podobnym wieku. Zachęcaj do wspólnej zabawy, ale staraj się nie ingerować.
• Bierz udział w zabawach tematycznych: w dom, w szkołę, w sklep itd. Pozwala to maluchowi trenować role społeczne oraz imitować realne sytuacje.
• Inicjuj gry zespołowe, które pozwalają przyswajać zasady społeczne.
• Rozmawiaj z maluchem o uczuciach innych dzieci, np.: „Jak myślisz, co poczuł Kamilek, gdy dałeś mu się pobawić swoją ciężarówką?”. Możesz omawiać z dzieckiem także uczucia fikcyjnych postaci podczas czytania bajek.
• Wspieraj przez modelowanie. Dawaj dobry przykład relacji społecznych w codziennych sytuacjach.

Czterolatek rozwija się zarówno w sferze motoryki dużej, jak i motoryki małej. Doskonali wiele umiejętności: bieganie, skakanie, wspinanie się, a także pisanie, rysowanie czy manipulowanie przedmiotami. U dzieci w tym wieku występuje zróżnicowanie pod względem płci – chłopcy są bardziej sprawni i chętni do aktywności w obszarze motoryki dużej, a dziewczynki lepiej radzą sobie z zajęciami manualnymi.

Motoryka duża – ruch i koordynacja

U niektórych dzieci w wieku 4 lat koordynacja jest na tyle dobra, że może podjąć naukę jazdy na rowerze dwukołowym oraz hulajnodze. Bieg jest swobodny, dziecko ma kontrolę nad kierunkiem i tempem. Czterolatek stoi na jednej nodze przez kilka–kilkanaście sekund i próbuje na niej skakać. Umie iść wzdłuż linii, np. krawężnika. Schody pokonuje krokiem naprzemiennym. Obiekty przemieszcza przez ich przenoszenie, pchanie i ciągnięcie (np. za linkę). Rzuca piłkę i czasem udaje mu się ją złapać.

Dziecko w wieku 4 lat czuje się pewniej pod względem sprawności, koordynacji i siły. Coraz chętniej podejmuje wyzwania ruchowe, stara się przekraczać własne możliwości, wykazuje zadowolenie i dumę z nowych umiejętności w sferze motoryki dużej.

Typowy 4-latek w zakresie motoryki dużej potrafi m.in.:

• biegać, skakać i wspinać się
• chodzić po schodach, naprzemiennie stawiając stopy
• kopać, rzucać i łapać piłkę
• jeździć na pojazdach 
• tańczyć i naśladować ruchy.

Dowiedz się, jak wesprzeć rozwój motoryki dużej. Poznaj ćwiczenia na motorykę dużą u dzieci.

Motoryka mała – sprawność manualna

Motoryka mała u czterolatka intensywnie się rozwija. Dziecko umie samo się ubrać, w odróżnieniu od 3-latka dobrze radzi sobie z guzikami i suwakami. Samodzielnie je i pije bez słomki. Umie korzystać z toalety bez asysty, umyć ręce, buzię i zęby. Czterolatek może pomagać w różnych zadaniach w domu, np. nalewać wodę do kubeczka, wykładać składniki posiłku na talerz, przenosić przedmioty.

Dużo uwagi dziecka pochłaniają litery, cyfry i wzory. Dziecko chętnie kreśli i rysuje. Na obrazkach pojawiają się schematyczne przedstawienia ludzi, zwierząt, drzew, domów. Poza pojedynczymi obiektami rysowane są też kompozycje. Odtwarza figury, np. kwadraty.

Typowy 4-latek w zakresie motoryki małej potrafi m.in.:

• trzymać kredkę lub ołówek trzema palcami (chwyt trójpalcowy) i rysować proste kształty, np. koło, krzyżyk, prostą linię,
• kolorować obrazki w miarę starannie, nie wyjeżdżając zbyt często poza kontury,
• wycinać nożyczkami po prostej linii i zaczynać wycinanie prostych kształtów,
• nawlekać koraliki na sznurek lub przewlekać sznurowadła przez dziurki,
• budować wieże z klocków, układać proste puzzle (4–6 elementów),
• otwierać i zamykać pojemniki, rozpiąć i zapiąć duże guziki lub rzepy,
• samodzielnie jeść łyżką i widelcem, trzymając sztućce prawidłowo,
• myć ręce i twarz z niewielką pomocą,
• rysować postać ludzką z podstawowymi elementami (głowa, nogi, ręce).

Poznaj gry i zabawy, które stymulują rozwój motoryki małej u dzieci.

Jak wspierać rozwój fizyczny 4-latka?

Aby rozwój fizyczny czterolatka przebiegał harmonijnie, dawaj dziecku dużo okazji do ćwiczenia motoryki dużej i małej:

• Pamiętaj o codziennej aktywności fizycznej, najlepiej na świeżym powietrzu i wśród rówieśników. Najłatwiej o to na placu zabaw, gdzie dziecko może bez obaw biegać, wspinać się, skakać.
• Wspólnie tańczcie do muzyki, którą dziecko lubi. Taniec nie tylko wzmacnia wszystkie partie mięśni i poprawia koordynację, ale też poprawia humor i uwrażliwia na muzykę.
• Ćwiczcie jazdę na rowerze, hulajnodze. Okres średniego dzieciństwa to najlepsza pora na naukę tych umiejętności.
• Dawaj dziecku do zabawy plastelinę, koraliki, gniotki, klocki – wszystko, co wymaga precyzyjnych ruchów dłoni.
• Dawaj dziecku kolorowanki, wzory do odtwarzania, a także pozwól mu rysować swobodnie.

Czterolatek ma już dobrze opanowane reguły języka ojczystego, odróżnia też poszczególne formy wypowiedzi, a jego zasób słownictwa szybko rośnie. To doskonały moment na to, aby zacząć naukę języka obcego. Czteroletnie dzieci odznaczają się wyjątkową chłonnością i ciekawością świata. Nauka drugiego języka sprzyja rozwojowi funkcji poznawczych, poprawia pamięć, koncentrację. Jak podaje E. Bialystok:

Wczesna ekspozycja na dwa języki zwiększa elastyczność poznawczą i poprawia funkcje wykonawcze u dzieci w wieku przedszkolnym.

Zapisz swojego czterolatka na angielski i wesprzyj jego wszechstronny rozwój!

Pamiętaj: normy rozwojowe dla czterolatków są bardzo szerokie. Nie wszystkie obszary rozwijają się tak samo szybko. Jeden maluch może już płynnie liczyć do dwudziestu, ale np. wciąż myli kolory, podczas gdy inny mówi pięknie zdaniami, ale nie przepada za rysowaniem. Jeśli jednak cokolwiek budzi Twój niepokój – intuicja podpowiada Ci, że maluch wyraźnie odstaje od rówieśników w jakimś aspekcie – warto porozmawiać z pediatrą lub psychologiem.