Dysleksja a nauka języka angielskiego – jak podejść do nauki?

Aby skutecznie pomóc dziecku, musimy zrozumieć mechanizmy stojące za jego trudnościami. Dlaczego uczeń, który radzi sobie (choć z trudem) z językiem polskim, na lekcjach angielskiego często napotyka ścianę? Przyczyny są dwojakie; leżą w specyficznej budowie języka angielskiego oraz w neurobiologii mózgu dyslektyka.

Podstawową barierą jest różnica w strukturze języków. Język polski jest językiem transparentnym (przejrzystym) – zazwyczaj to, jak piszemy, odpowiada temu, jak słyszymy. Głosek jest mniej więcej tyle samo co liter. Język angielski to język nieprzejrzysty (o tzw. głębokiej ortografii). Relacja między wymową a pisownią jest tu niezwykle skomplikowana. Statystyki są nieubłagane: w angielskim 26 liter alfabetu koduje aż 44 różne dźwięki, które można zapisać na ponad 1100 sposobów. Dla mózgu dziecka z dysleksją, który ma trudności z dekodowaniem symboli, jest to gigantyczne wyzwanie. Uczeń musi zapamiętać obraz słowa, a nie tylko jego brzmienie, ponieważ zasady fonetyczne są pełne wyjątków.

Przy tym wszystkim dzieci z dysleksją często zmagają się z obniżonym słuchem fonematycznym. Oznacza to, że ich mózg nie wyłapuje subtelnych różnic między zbliżonymi dźwiękami. W angielskim jest to krytyczne, ponieważ zmiana długości samogłoski zmienia znaczenie słowa.

Przykład:

Dziecko może nie słyszeć różnicy między:

• sheep (owca – długie „i”) a ship (statek – krótkie „i”),
• bed (łóżko) a bad (zły).

Jeśli uczeń nie słyszy różnicy, nie jest w stanie poprawnie zapisać słowa ze słuchu, co prowadzi do błędów ortograficznych i problemów z rozumieniem mowy.

Często pomijanym aspektem, jest tzw. próg kolejności percepcji badany m.in. przez Freda Warnkego. U przeciętnego człowieka mózg potrzebuje zaledwie kilkudziesięciu milisekund, by rozróżnić dwa następujące po sobie dźwięki. U osób z dysleksją ten czas może być wydłużony nawet do 200–300 milisekund. Jak to wpływa na angielski? Szybka mowa native speakera, pełna łączeń międzywyrazowych (linking words), dla dyslektyka staje się jednolitym szumem. Mózg nie nadąża z oddzielaniem od siebie poszczególnych fonemów, przez co dziecko gubi się w potoku słów, zanim zdąży zdekodować sens zdania.

Polski system edukacji nakłada obowiązek dostosowania wymagań do indywidualnych potrzeb ucznia, dla którego wydano opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej potwierdzającą dysleksję. W przypadku języka angielskiego kluczowe jest przesunięcie środka ciężkości z poprawności zapisu na skuteczność komunikacji. Służą temu m.in.

• Wydłużenie czasu pracy. Uczeń z dysleksją potrzebuje więcej czasu na przeczytanie polecenia i przetworzenie informacji.
• Priorytet komunikacji. Błędy ortograficzne (o ile nie zmieniają sensu wypowiedzi) nie powinny wpływać na ocenę końcową prac pisemnych. Ocenia się zasób słownictwa i poprawność gramatyczną, a nie literowanie.
• Rezygnacja z czytania na głos. Nauczyciel nie powinien prosić ucznia o głośne czytanie nowego tekstu przy całej klasie. To źródło ogromnego stresu. Czytanie powinno odbywać się po wcześniejszym przygotowaniu tekstu w domu.
• Przyjazna dyslektykom forma poleceń. Instrukcje powinny być proste, krótkie i najlepiej wsparte wizualnie. Skomplikowane, wielokrotnie złożone zdania w poleceniach testowych są często barierą nie do przejścia.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak skutecznie wspierać uczniów z dysleksją w nauce, obejrzyj materiał: Jak wspierać osoby z dysleksją w nauce języków obcych.

Nauczanie dzieci z dysleksją wymaga specjalnie dobranych metod, które wspierają rozwój językowy przez angażowanie wielu zmysłów, budowanie pewności siebie i zapewnianie strukturalnego wsparcia w nauce. Istnieje kilka sprawdzonych podejść, które pomagają uczniom z dysleksją skuteczniej przyswajać język angielski. Omawiamy je niżej

Metoda multisensoryczna

Polega na jednoczesnym angażowaniu wzroku, słuchu, dotyku i ruchu podczas nauki. Dzięki temu dzieci z dysleksją mają więcej sposobów na zapamiętanie nowego materiału.

Przykłady zastosowania:

• Pisanie liter palcem po piasku lub na specjalnych tablicach.
• Używanie kart obrazkowych z jednoczesnym czytaniem i pokazywaniem obrazków.
• Śpiewanie piosenek i klaskanie rytmem do słów, aby lepiej utrwalić wymowę i zapis.

Metoda Ortona-Gillinghama

To specjalistyczna metoda nauczania języka stworzona właśnie z myślą o osobach z dysleksją. Łączy podejście multisensoryczne z nauką o strukturze języka angielskiego w sposób systematyczny i uporządkowany.

Przykłady zastosowania:

• Nauka fonemów (dźwięków) przez powtarzanie, pisanie i identyfikowanie liter.
• Wprowadzanie reguł gramatycznych krok po kroku, z powtarzaniem i wieloma przykładami.
• Praca nad dekodowaniem słów przez analizę ich budowy (np. rozbijanie na sylaby).

Metoda Warnkego

Skupia się na przyczynach trudności, a nie tylko objawach. Jest to trening słuchowy, wzrokowy i motoryczny, który ma na celu usprawnienie centralnego przetwarzania słuchowego. Poprzez specjalistyczne ćwiczenia z urządzeniami dziecko trenuje mózg, aby szybciej przetwarzał bodźce. Dzięki temu mowa angielska staje się dla ucznia bardziej klarowna i zrozumiała.

Metoda TPR (Total Physical Response)

TPR opiera się na uczeniu przez ruch i fizyczne reakcje na polecenia. Szczególnie pomaga dzieciom z dysleksją w rozwijaniu rozumienia ze słuchu i budowaniu podstawowego słownictwa bez presji natychmiastowego mówienia.

Przykłady zastosowania:

• Wydawanie prostych poleceń w języku angielskim, takich jak „stand up”, „sit down”, „touch your nose” i wykonywanie ich wspólnie z dziećmi.
• Łączenie nauki nowych słówek z gestami, mimiką lub układami tanecznymi.
• Tworzenie gier ruchowych typu „Simon Says”, które rozwijają rozumienie i koordynację.

Poznaj lepiej metodę TPR.

Ocenianie ucznia z dysleksją nie może być „polowaniem na błędy”. Powinno być diagnozą umiejętności komunikacyjnych. Np. tradycyjne dyktanda są w przypadku tych dzieci niecelowe i sprawdzają jedynie stopień zaburzenia, a nie wiedzę.

Zalecane formy sprawdzania wiedzy z zakresu angielskiego u uczniów z dysleksją to:

• Sprawdziany ustne zamiast pisemnych. Jeśli dziecko ma trudności z przelaniem myśli na papier, pozwólmy mu opowiedzieć o temacie.
• Testy wyboru i luki. Zamiast kazać pisać całe zdania, lepiej stosować testy wielokrotnego wyboru, łączenie par lub uzupełnianie luk (gdzie słowa są podane w ramce).
• Ocena opisowa. Warto stosować informację zwrotną, która wskazuje, co uczeń zrobił dobrze („świetnie użyłeś czasu przeszłego”), a nad czym musi popracować, zamiast stawiać suchą ocenę niedostateczną za błędy w pisowni.

Ćwiczenia powinny być krótkie, częste i urozmaicone, aby utrzymać koncentrację dziecka. Oto kilka pomysłów na to, po jakie ćwiczenia sięgać, aby wspierać naukę języka angielskiego u dziecka z dysleksją.

Ćwiczenia na zapamiętywanie słówek

• Mapy myśli. Tworzenie wizualnych sieci skojarzeń wokół jednego tematu (np. „Animals”).
• Fiszki obrazkowe. Z jednej strony obrazek, z drugiej słowo. Unikamy tłumaczenia na polski, łączymy angielskie słowo bezpośrednio z obrazem.
• Kodowanie kolorami. Oznaczanie kolorami części mowy (np. rzeczowniki na niebiesko, czasowniki na czerwono) lub trudnych fragmentów w wyrazach.

Ćwiczenia fonologiczne i wymowy

• Minimal Pairs – ćwiczenie rozróżniania słów różniących się jednym dźwiękiem (np. bat – bet, fan – van). To trening słuchu fonematycznego, który u uczniów z dysleksją wymaga szczególnego wsparcia.
• Rymowanki – wyszukiwanie słów rymujących się. Pomaga to zauważyć wzorce fonetyczne w języku angielskim.
• Segmentacja – rozbijanie słów na sylaby i poszczególne głoski z klaskaniem przy każdej sylabie).

Ćwiczenia kinestetyczne

• Pisanie w powietrzu – kreślenie dużych liter całymi rękami w powietrzu.
• Scrabble i literki magnetyczne – fizyczne manipulowanie literami, układanie i przesuwanie ich, pozwala lepiej zrozumieć budowę słowa niż samo patrzenie na papier.

Technologia jest potężnym sojusznikiem w walce z dysleksją. Nowoczesne aplikacje nie oceniają, nie denerwują się i pozwalają na nieskończoną liczbę powtórzeń. Oto co warto przetestować:

Aplikacje do nauki słówek

• Quizlet. Pozwala tworzyć własne zestawy fiszek, oferuje tryb nauki przez gry oraz, co najważniejsze, ma funkcję wymowy każdego słowa.
• Duolingo / Fun English. Nauka poprzez grywalizację, obrazy i krótkie sesje, co sprzyja utrzymaniu uwagi.

Programy typu Text-to-Speech (TTS):

NaturalReader albo  Voice Dream Reader to narzędzia, które czytają tekst cyfrowy na głos. Dzięki temu uczeń może słuchać lektury lub artykułu, śledząc wzrokiem tekst, co pomaga łączyć zapis z brzmieniem i łączy bodźce wzrokowe ze słuchowymi, wpisując się w podejście multisensoryczne

Korektory pisowni

Grammarly czy LanguageTool pomagają w pisaniu wypracowań, nie tylko poprawiając błędy, ale też wyjaśniając zasady.

Narzędzia do organizacji wiedzy

Aplikacje takie jak Mindomo do tworzenia map myśli czy Anki (zaawansowane fiszki z algorytmem powtórek) pomagają uporządkować materiał.

Materiały papierowe

Seria zeszytów ćwiczeń Ortograffiti zawiera specjalnie opracowane zadania dla dyslektyków, również z zakresu języków obcych.

Rola nauczyciela wykracza poza samo przekazywanie wiedzy – w jego gestii leży stworzenie przyjaznych warunków w klasie. Oto na co zwrócić uwagę, aby dziecko z dysleksją miało łatwiej i mogło wynieść więcej z lekcji:

• Miejsce w klasie. Uczeń z dysleksją powinien siedzieć blisko nauczyciela i tablicy, aby lepiej słyszeć polecenia i mieć wokół siebie mniej rozpraszaczy.
• Materiały wizualne. Stosowanie czcionek bezszeryfowych (np. Arial, Comic Sans lub specjalna czcionka OpenDyslexic), unikanie „ściany tekstu”, stosowanie wypunktowań i pogrubień.
• Indywidualizacja. Dyskretne sprawdzanie, czy uczeń zrozumiał polecenie. Pozwalanie na używanie dyktafonu do nagrywania lekcji zamiast robienia notatek, które dla dyslektyka mogą być chaotyczne i nieczytelne.

Regularne powtórki i rytm pracy ucznia z dysleksją

Dla ucznia z dysleksją powtórki to fundament. Nowe słownictwo i struktury gramatyczne warto powtarzać systematycznie, w różnych formach i kontekstach. Pomocne mogą być:

• krótkie sesje powtórkowe na początku każdej lekcji,
• cykliczne quizy obrazkowe lub dźwiękowe,
• wspólne tworzenie notatek (np. w formie mapy myśli),
• powtarzanie w rytmie, np. z klaskaniem lub stukaniem w stół.

Angażowanie różnych zmysłów – ucz przez działanie

Uczeń z dysleksją uczy się skuteczniej, gdy informacje są przekazywane w sposób wielozmysłowy. Zamiast opierać lekcję wyłącznie na tekście, warto:

• włączać audiobooki i materiały dźwiękowe (np. historyjki, dialogi),
• używać notatek obrazkowych – ikon, kolorów, strzałek i symboli,
• wspierać naukę przez ruch – gry ruchowe, odgrywanie scenek, gesty do słówek,
• korzystać z elementów dotykowych – pisanie po tablicy sensorycznej, układanki literowe, manipulacyjne karty słówek.

Dostosowanie materiałów dydaktycznych

Standardowe podręczniki nie zawsze są przyjazne dla uczniów z dysleksją. Zamiast tego warto korzystać z:

• uproszczonych tekstów – z większą czcionką, zastosowaniem fontu OpenDyslexic, podziałem na krótsze fragmenty, z podkreślonymi słowami kluczowymi,
• kolorowych zakładek lub kartek do zakrywania fragmentów tekstu – ułatwiających koncentrację,
• notatek tworzonych wspólnie z uczniem – najlepiej wizualnych lub tworzonych przy użyciu aplikacji typu mind map.

Wykorzystanie technologii – edukacja wspierana cyfrowo

Technologia jest sprzymierzeńcem w nauce języków – szczególnie dla dzieci z dysleksją. Sprawdzone narzędzia to opisane wyżej: Quizlet, Duolingo czy Fun English, NaturalReader, Voice Dream Reader, a także korektory pisowni i narzędzia sprawdzające gramatykę – pomocne przy pisaniu wypracowań – oraz aplikacje do tworzenia fiszek i map myśli, np. Anki, Mindomo.

Empatia, wsparcie i docenianie postępów

Dziecko z dysleksją często doświadcza frustracji w procesie nauki. Dlatego tak ważne jest:

• chwalenie za wysiłek, nie tylko za wynik,
• umożliwianie sukcesu – np. poprzez wybór poziomu trudności zadań,
• budowanie poczucia bezpieczeństwa – dziecko nie powinno bać się popełniać błędów,
• zachęcanie do mówienia, nawet jeśli wypowiedź nie jest idealna gramatycznie.

Domowe wsparcie w nauce języka angielskiego odgrywa ogromną rolę w rozwoju dziecka z dysleksją. To właśnie rodzic może stworzyć bezpieczne i przyjazne środowisko, w którym nauka staje się przyjemnością, a nie źródłem stresu. Kluczem do sukcesu jest regularność, cierpliwość i wykorzystanie kreatywnych metod, które angażują dziecko i pomagają mu zapamiętać nowe wyrazy w poprawny sposób.

1. Codzienne ćwiczenia – nauka przez zabawę

Zamiast długich sesji nauki – krótkie, codzienne ćwiczenia przynoszą lepsze efekty. Warto wpleść naukę w codzienne aktywności:

• Gry językowe – kalambury, memory, bingo ze słówkami po angielsku. Im więcej ruchu i śmiechu, tym lepiej!
• Oglądanie bajek i filmów po angielsku z napisami – dziecko łączy brzmienie słów z obrazem i łatwiej je zapamiętuje.
• Codzienne „słówko dnia” – np. umieszczone na lodówce, zapisane i narysowane wspólnie. Wieczorem powtórzcie je w zabawie.

2. Powtórki w rytmie – angażuj różne zmysły

Dzieci z dysleksją lepiej zapamiętują materiał, gdy uczą się go na wiele sposobów jednocześnie. W domu możesz:

• Rymować i rytmizować nowe słówka – np. „dog, frog, log” powtarzane z klaskaniem.
• Tworzyć własne flashcards – niech dziecko rysuje ilustracje i podpisuje je po angielsku.
• Śpiewać angielskie piosenki – dostępne są liczne kanały z edukacyjnymi piosenkami dla dzieci.

3. Wykorzystanie technologii – niech ekran pomaga, a nie rozprasza

Technologia może być cennym wsparciem, jeśli używamy jej świadomie. Oto kilka sprawdzonych narzędzi:

• Aplikacje do nauki słówek – np. Fun English, Endless Alphabet, Lingokids – zachęcają dziecko do aktywnego udziału w nauce.
• Czytanie e-booków z funkcją audio – dziecko śledzi tekst wzrokiem, słyszy jego brzmienie i uczy się poprawnej wymowy.
• Karty online z kolorami, ilustracjami i nagraniami – pomagają dziecku zbudować skojarzenia wzrokowo-słuchowe.

4. Tworzenie własnych materiałów – wspólna zabawa i nauka

Zaangażowanie dziecka w tworzenie pomocy naukowych sprawia, że nauka staje się bardziej osobista i skuteczna:

• Zróbcie własny „słownik obrazkowy” – zeszyt z rysunkami i podpisami, który dziecko może codziennie przeglądać.
• Stwórzcie „mapy słów” – kategorie tematyczne (np. zwierzęta, jedzenie) przedstawione graficznie.
• Nagrywajcie wspólnie filmiki lub audiobooki, w których dziecko powtarza nowe słowa – może to być świetna zabawa!

5. Cierpliwość i pozytywne wsparcie – fundament sukcesu

Najważniejsze to nie porównywać dziecka do innych i nie oczekiwać natychmiastowych efektów. Każdy krok do przodu jest sukcesem! Pamiętaj:

• Chwal za wysiłek, nie tylko za wynik. Dowiedz się, jak mądrze chwalić dziecko.
• Nie poprawiaj błędów od razu – pozwól dziecku mówić swobodnie, a poprawki wprowadzaj delikatnie, np. przez powtórzenie wyrazu w poprawny sposób.
• Utrzymuj pozytywną atmosferę – język angielski niech będzie zabawą, a nie obowiązkiem.

Dzieci z dysleksją często doświadczają silnego lęku językowego. Boją się odezwać, by nie popełnić błędu i nie zostać wyśmianym. Dlatego tak ważne jest budowanie tzw. „wysp kompetencji”, które dają dziecku poczucie sukcesu, rozwoju i umiejętności. Należy chwalić dziecko za to, co mu wychodzi – np. za kreatywność, bogatą wyobraźnię, chęć komunikacji czy ładny akcent, nawet jeśli gramatyka kuleje. Absolutnie nie wolno karać za objawy dysleksji (brzydkie pismo, błędy ortograficzne). Poczucie sukcesu jest paliwem do dalszej pracy.

Najważniejsze to nie porównywać dziecka do innych i nie oczekiwać natychmiastowych efektów. 

W języku angielskim istnieją specyficzne obszary, które sprawiają uczniom z dysleksją szczególnie dużo trudności. Warto zwrócić na nie szczególną uwagę.

False Friends (fałszywi przyjaciele) 

Słowa, które brzmią podobnie do polskich, ale znaczą coś innego. Dla dyslektyka, który często zgaduje znaczenie po wyglądzie słowa, to duża pułapka. Przykłady:

• eventually (w końcu) vs ewentualnie.
• fabric (tkanina) vs fabryka.
• lunatic (szaleniec) vs lunatyk.

Homofony

Wyrazy brzmiące tak samo, ale pisane inaczej i mające inne znaczenie. To koszmar ortograficzny dla dyslektyka. Przykłady:

• Sea (morze) / See (widzieć).
• Meat (mięso) / Meet (spotykać).
• Knight (rycerz) / Night (noc). 

Wymagają one nauki z kontekstem (w zdaniach) lub rysunkami, a nie jako izolowane słowa.

Problemy z wymową

Szczególną trudność sprawia głoska th. Dzieci z dysleksją często słyszą ją i wymawiają jako /f/, /v/ lub /d/. Ponadto, angielski system samogłosek jest znacznie bogatszy niż polski, co prowadzi do braku rozróżniania słów przez ucho nieprzyzwyczajone do takich niuansów.

Dysleksja nie jest chorobą, którą trzeba leczyć, lecz specyficznym sposobem przetwarzania informacji przez mózg. W nauce języka angielskiego oznacza to konieczność odejścia od metod tradycyjnych na rzecz multisensoryczności, zabawy i nacisku na komunikację ustną. Kluczem do sukcesu jest zrozumienie trudności dziecka (takich jak próg kolejności percepcji czy nieprzejrzystość ortografii) i dostosowanie do nich wymagań. Z odpowiednim wsparciem technologicznym, mądrym nauczycielem i cierpliwym rodzicem, dziecko z dysleksją może nauczyć się angielskiego.

Każde dziecko uczy się inaczej – niektóre potrzebują więcej powtórzeń, inne lepiej zapamiętują dzięki obrazom, dźwiękom czy ruchowi. Zarówno nauczyciele, jak i rodzice mogą stworzyć środowisko, które sprzyja nauce przez zabawę, wspólne działania i pozytywne emocje.