System oceniania w szkole – co musisz wiedzieć? 

Oceny są jednym z najważniejszych narzędzi, którymi posługuje się szkoła. Są one wynikiem procesu, który obejmuje zbieranie informacji o tym, jak uczeń opanowuje wiadomości i umiejętności objęte programem nauczania. Stanowią również sygnał dla ucznia oraz jego rodziców, co trzeba zmienić w sposobie uczenia się, a także w metodach pracy dydaktyczno-wychowawczej stosowanych przez nauczyciela.

W polskich szkołach funkcjonuje głównie system oceniania w szkole oparty na skali 1–6, który jest dobrze znany każdemu uczniowi. Skala ta umożliwia określenie stopnia opanowania wiedzy – od stopnia niedostatecznego (1) po stopień celujący (6). Jednak samo wystawienie oceny to dopiero jeden z etapów całego systemu, który obejmuje także ustalanie kryteriów oceniania, przekazywanie informacji zwrotnej oraz motywowanie ucznia do dalszej pracy.

Skąd wziął się system oceniania w szkole?

Oceny nie istniały w szkołach od zawsze. W przeszłości nauczyciele często oceniali uczniów wyłącznie opisowo, wskazując, co wychodzi dobrze, a co należy poprawić. System cyfrowy, czyli obecne ocenianie bieżące na skali 1–6, rozpowszechnił się na dobre w XX wieku i miał na celu ujednolicenie zasad w całym kraju. Miało to szczególne znaczenie w kontekście rekrutacji do kolejnych etapów edukacyjnych czy przy ustalaniu warunków ukończenia szkoły.

Obecnie zasady, według których działa system oceniania w szkole, reguluje ustawa o systemie oświaty oraz przepisy wydane na jej podstawie. To tam określono, że szkoły mają obowiązek prowadzić ocenianie bieżące, a także wystawiać śródroczne oceny klasyfikacyjne oraz roczne oceny klasyfikacyjne. Ważne jest, że w Polsce obowiązuje ocenianie wewnątrzszkolne, które obejmuje szczegółowe zasady oceniania w każdej szkole i jest opisane w statucie szkoły.

Ministerstwo Edukacji Narodowej system oceniania definiuje w sposób ogólny, zostawiając szkołom możliwość dostosowania wielu szczegółów do specyfiki placówki. Oznacza to, że każda szkoła może mieć własne regulacje dotyczące np. liczby ocen w semestrze, sposobu zaliczania materiału czy zasad poprawiania ocen.

Statut szkoły – lokalne przepisy

Każda placówka ma swój statut szkoły, w którym znajdują się precyzyjne zapisy dotyczące oceniania wewnątrzszkolnego. To w nim opisano, jakie obowiązują kryteria oceniania, ile ocen minimalnie musi zdobyć uczeń, w jakich terminach nauczyciele informują o przewidywanych ocenach semestralnych czy rocznych, a także jakie warunki należy spełnić, aby uzyskać promocję do klasy wyższej.

Statut precyzuje również zasady wystawiania ocen z zachowania ucznia – zarówno śródrocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, jak i rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania. Warto podkreślić, że w przypadku zachowania nauczyciele są zobowiązani do ustalania kryteriów oceniania zachowania w sposób jasny i zrozumiały, tak aby uczeń dokładnie wiedział, co wpływa na ocenę końcową.

Ocenianie wewnątrzszkolne – na czym polega?

Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje wszystkie działania podejmowane w danej szkole w celu kontrolowania i oceniania efektów pracy uczniów. W jego ramach ustala się:

• wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych ocen,
  
• sposób oceniania poszczególnych przedmiotów nauczania,
  
• zasady oceniania obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych,
  
• warunki przeprowadzania egzaminów klasyfikacyjnych i egzaminu poprawkowego,
  
• tryb udzielania uczniowi pomocy w nauce,
  
• zasady motywowania ucznia.

Dzięki temu każda szkoła może dostosować system oceniania w szkole do specyfiki środowiska, w którym funkcjonuje, choć oczywiście musi robić to w granicach prawa oświatowego.

System oceniania w klasach 1–3

W klasach I–III szkoły podstawowej funkcjonuje odrębny system oceniania w klasach 1–3. Najczęściej nie wystawia się w tym okresie ocen cyfrowych od 1 do 6. Zamiast tego stosuje się ocenianie opisowe. Nauczyciel opisuje, co uczeń już umie, a nad czym powinien jeszcze popracować. Taki system ma pomóc dziecku oswoić się ze szkołą bez presji cyferek i porównywania się do kolegów.

Oceny opisowe dotyczą wszystkich zajęć edukacyjnych, w tym przedmiotów takich jak język polski, matematyka czy zajęcia edukacyjne w ramach edukacji wczesnoszkolnej. Istnieją jednak szkoły, które wprowadzają dodatkowo symbole literowe lub inne znaki graficzne, by ułatwić dziecku zrozumienie informacji zwrotnej.

Procentowy system oceniania

Od IV klasy szkoły podstawowej większość szkół stosuje procentowy system oceniania, w którym określa się przedziały procentowe odpowiadające poszczególnym stopniom. Przykładowo:

• 90–100% – stopień celujący
  
• 75–89% – stopień bardzo dobry
  
• 50–74% – stopień dostateczny
  
• 30–49% – stopień dopuszczający
  
• poniżej 30% – stopień niedostateczny
  

Taki sposób oceniania bywa kontrowersyjny, ponieważ zakłada, że wiedza i umiejętności uczniów dają się zmierzyć w ścisły sposób, co w praktyce nie zawsze się sprawdza. 

System oceniania w szkole średniej

System oceniania w szkole średniej funkcjonuje na bardzo podobnych zasadach jak w klasach IV–VIII szkoły podstawowej. Różnicą jest często większa liczba przedmiotów i wyższy poziom wymagań. Pojawiają się również przedmioty specjalistyczne, które przygotowują do egzaminów maturalnych lub egzaminów zawodowych.

W szkołach średnich obowiązuje również zasada, że oceny końcoworoczne mają ogromne znaczenie przy decyzjach dotyczących promocji do klasy programowo wyższej, ukończenia szkoły, a nawet przy rekrutacji na studia. W tym okresie niezwykle ważne staje się jasne ustalanie warunków i trybu uzyskania wyższych ocen, niż przewidywane, oraz przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych czy egzaminu poprawkowego.

System oceniania w szkole niesie ze sobą kilka ważnych funkcji, które w założeniu mają wspierać zarówno rozwój ucznia, jak i pracę nauczycieli.

Najważniejsze zalety oceniania w szkole:

• Informacja zwrotna – oceny pozwalają na szybkie określenie, jakie wiadomości i umiejętności zostały opanowane, a co wymaga jeszcze pracy.
  
• Motywowanie ucznia – uzyskanie wysokiej oceny może stanowić bodziec do dalszego rozwoju, a niższa ocena sygnał, że należy poprawić metody pracy dydaktyczno wychowawczej lub zmienić podejście do nauki.
  
• Uporządkowanie procesu nauczania – nauczyciele mogą planować metody pracy dydaktyczno wychowawczej, dostosowując wymagania do poziomu klasy.
  
• Umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji pracy – dzięki analizie ocen nauczyciele mogą wprowadzać zmiany, które sprzyjają lepszemu przyswajaniu materiału.
  
• Podstawa do podejmowania decyzji – oceny mają znaczenie przy promocji do klasy programowo wyższej, kwalifikowaniu do konkursów, czy przy ustalaniu możliwości uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych ocen klasyfikacyjnych.
  

Mimo wielu zalet, system oceniania w szkole spotyka się z liczną krytyką. Wielu specjalistów i rodziców zauważa, że prowadzi on niekiedy do zjawisk sprzecznych z ideą wspierania rozwoju ucznia i rzetelnego mierzenia jego osiągnięć edukacyjnych.

Główne wady oceniania w szkole:

• Stres i lęk przed oceną – uczniowie często obawiają się niepowodzeń, które decydują o promocji do następnej klasy lub o prawie do zdawania do klasy programowo wyższej. Taki stres może negatywnie wpływać na potrzeby edukacyjne ucznia związane z motywacją i pewnością siebie.
• Porównywanie się do innych – skala ocen sprzyja rywalizacji zamiast współpracy. W ramach oceniania wewnątrzszkolnego często skupia się uwagę bardziej na tym, kto osiągnął lepszy wynik, niż na indywidualnym postępie i tym, jakie wiadomości i umiejętności są ważne dla ucznia.
• Zbytnie uproszczenie wiedzy – cyfra w dzienniku nie zawsze w pełni oddaje realny poziom osiągnięć edukacyjnych ani potencjału ucznia. Ocenianie ogranicza się często tylko do wymagań przedmiotu obowiązkowego, nie pokazując całego rozwoju ucznia w kontekście zajęć edukacyjnych oraz rocznej pracy.
• Demotywacja – niskie oceny mogą działać zniechęcająco. Uczniowie z obawą patrzą na możliwość nieotrzymania promocji lub trudności w trybie otrzymania wyższych ocen klasyfikacji rocznej.
• Brak indywidualizacji – jeden schemat oceniania nie zawsze sprawdza się wobec różnych zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny. Wymagania mogą nie być dostosowane do indywidualnych predyspozycji uczniów ani do specyfiki różnych przedmiotów nauczania.
• Brak spójności – zasady oceniania mogą różnić się w zależności od szkoły, co komplikuje proces promowania uczniów i oceniania ich rozwoju edukacyjnego. Różnice w interpretacji przepisów dotyczących ustalania ocen bieżących, zasad klasyfikacji czy warunków przejścia do następnej klasy mogą budzić wątpliwości u rodziców i samych uczniów.

System oceniania ma swoje funkcje kontrolne i motywacyjne, ale w praktyce wymaga często bardziej elastycznego podejścia i lepszego dostosowania do indywidualnych potrzeb uczniów oraz specyfiki różnych przedmiotów obowiązkowych.

Ocenianie bieżące to proces, który ma na celu monitorowanie wiadomości i umiejętności ucznia na każdym etapie nauki. Odbywa się ono na podstawie różnych form sprawdzania wiedzy, takich jak:

• kartkówki,
  
• sprawdziany,
  
• odpowiedzi ustne,
  
• projekty,
  
• aktywność na lekcji.
  

Ocenianie bieżące pozwala nauczycielom na szybkie reagowanie, a uczniom – na śledzenie własnych dalszych postępów. Jest kluczowym elementem oceniania wewnątrzszkolnego.

Czym są oceny klasyfikacyjne?

Oceny klasyfikacyjne to oceny podsumowujące określony okres nauki – semestr lub rok szkolny. W polskich szkołach występują dwa ich rodzaje:

• śródroczne oceny klasyfikacyjne,
  
• roczne oceny klasyfikacyjne.

Oceny klasyfikacyjne obejmują zarówno oceny z obowiązkowych zajęć edukacyjnych, jak i z dodatkowych zajęć edukacyjnych. To one decydują o promocji do klasy programowo wyższej lub o ukończeniu szkoły. 

Ocenie podlega nie tylko wiedza, ale również zachowanie ucznia. Ocenianie zachowania ma charakter opisowy lub punktowy, w zależności od zapisów w statucie szkoły.

Przykładowe kryteria oceniania zachowania obejmują:

• kulturę osobistą,
  
• stosunek do obowiązków szkolnych,
  
• przestrzeganie zasad współżycia społecznego,
  
• aktywność społeczną i szkolną,
  
• poszanowanie mienia własnego i innych.
  

Ustalanie kryteriów oceniania zachowania jest obowiązkiem każdej szkoły. Nauczyciele i rada pedagogiczna opracowują jasne zasady, które muszą być znane uczniom i jego rodzicom.

W polskim systemie oświaty funkcjonują następujące oceny zachowania:

• wzorowe,
  
• bardzo dobre,
  
• dobre,
  
• poprawne,
  
• nieodpowiednie,
  
• naganne.
  

Ocena z zachowania nie wpływa bezpośrednio na ocenę z przedmiotów, ale może decydować o przyznaniu nagród, wyróżnień, a w skrajnych przypadkach – o decyzji o promocji do klasy programowo wyższej.

Oceny z wychowania fizycznego budzą wiele emocji, ponieważ zależą nie tylko od poziomu sprawności fizycznej, lecz również od zaangażowania i systematyczności.

W przypadku oceniania wychowania fizycznego nauczyciele biorą pod uwagę:

• aktywność na lekcjach,
  
• frekwencję,
  
• wkład pracy w ćwiczenia,
  
• współpracę w grupie,
  
• przestrzeganie zasad fair play.

Ustalanie oceny z wychowania fizycznego musi być zgodne z zapisami w statucie szkoły. Ocenia się przede wszystkim wiadomości i umiejętności ucznia, nie zaś wyłącznie jego predyspozycje fizyczne.