Jak pomóc dziecku z trudnościami w nauce? Rozpoznanie problemu, przyczyny oraz porady i strategie dla rodziców

Niezależnie od tego, czy dziecko w ogóle nie może skupić się na nauce i ma problem ze wszystkimi przedmiotami w szkole, czy ma słabe wyniki w nauce po angielsku lub z jakiegokolwiek innego, pojedynczego przedmiotu, w pierwszej kolejności należy zawsze ustalić prawdziwą przyczynę problemu. Pociecha może wstydzić się jakiejś sytuacji w szkole lub bać się negatywnej oceny rodziców, dlatego ważne jest, aby okazać dziecku maksymalne wsparcie, podejść do tematu na spokojnie i dać poczucie bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Tylko wtedy będzie można skutecznie pomóc dziecku.

Poniżej zebraliśmy najczęstsze przyczyny problemów w nauce u dzieci, które odbierają najmłodszym chęć do poznawania świata i stoją na drodze naturalnej ciekawości. Poniższe przyczyny mogą być wstępem do rozmowy z dzieckiem odnośnie tego, co powoduje, że jego motywacja do nauki w ostatnim czasie spadła, a oceny się pogorszyły.

Specyficzne trudności w uczeniu się (dysfunkcje rozwojowe)

Zaburzenia rozwojowe takie jak: dysleksja, dysgrafia, ADHD, spektrum autyzmu, trudności z przetwarzaniem słuchowym, czy problemy ze wzrokiem, mogą mieć ogromny wpływ na to, jak dziecko poradzi sobie z wyzwaniami szkolnymi.

Kluczowe jest tu wsparcie rodziców i nauczycieli pracujących z dzieckiem. Jeśli niepokoją Cię trudności zdrowotne, rozwojowe czy edukacyjne dziecka, skonsultuj je z lekarzem oraz specjalistami np. z poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Do najczęściej diagnozowanych specyficznych trudności szkolnych należą dysleksja, dysgrafia i dyskalkulia. Choć dotyczą różnych obszarów umiejętności, często współwystępują, a dziecko może zmagać się z kilkoma z nich jednocześnie.

Dysleksja to specyficzne zaburzenie uczenia się, które objawia się trudnościami w opanowaniu umiejętności czytania i pisania pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, właściwej motywacji i sprzyjających warunków edukacyjnych.

Objawy dysleksji:

• wolne tempo czytania, częste zatrzymywanie się i powtarzanie słów,
• mylenie podobnie wyglądających liter (np. b–d, p–g),
• przestawianie liter lub sylab w wyrazach,
• trudność w zapamiętywaniu pisowni wyrazów, mimo wielokrotnego powtarzania,
• niechęć do czytania i pisania, unikanie zadań wymagających tych umiejętności.

Dysleksja nie jest lenistwem ani brakiem zdolności – to inny sposób przetwarzania informacji językowych w mózgu. Dzieci z dysleksją często mają rozwiniętą wyobraźnię, myślą obrazami i są kreatywne, ale potrzebują indywidualnego podejścia w nauce.

Dysgrafia oznacza zaburzenie pisania, czyli trudności w ręcznym zapisie liter i wyrazów. Dziecko z dysgrafią rozumie, co chce napisać, ale ma problem z czytelnym i płynnym odwzorowaniem liter.

Objawy dysgrafii:

• pismo nieczytelne, zniekształcone litery,
• trudność w utrzymaniu właściwych proporcji i kierunku pisania,
• szybkie męczenie się ręki podczas pisania,
• niestabilny nacisk na kartkę – raz za mocny, raz za słaby,
• trudność z utrzymaniem pisma w liniaturze.

Dysgrafia często współwystępuje z dysleksją, ponieważ obie wiążą się z zaburzeniami funkcji percepcyjno-motorycznych (wzrokowych, słuchowych i ruchowych). Wsparcie polega m.in. na terapii grafomotorycznej i dostosowaniu tempa pracy w szkole.

Dyskalkulia to specyficzne trudności w uczeniu się matematyki, które nie wynikają z braku motywacji ani niższego poziomu inteligencji. Obejmują one problemy z rozumieniem pojęć liczbowych, zapamiętywaniem działań i posługiwaniem się symbolami matematycznymi.

Objawy dyskalkulii:

• trudność w zapamiętywaniu tabliczki mnożenia, kolejności cyfr czy prostych wzorów,
• mylenie znaków matematycznych (np. + i –),
• problemy z orientacją przestrzenną – np. odczytywaniem wykresów, zegara, mapy,
• trudność w szacowaniu wielkości, odległości czy czasu,
• kłopot z rozwiązywaniem zadań tekstowych, mimo że dziecko rozumie ich treść.

Dyskalkulia może mieć różne stopnie nasilenia – od łagodnych trudności z liczeniem do poważnych problemów z rozumieniem podstawowych pojęć matematycznych.

W praktyce szkolnej często obserwuje się współwystępowanie tych zaburzeń – dziecko może mieć jednocześnie objawy dysleksji, dysgrafii i dyskalkulii. Dzieje się tak, ponieważ wszystkie te trudności mogą wynikać z podobnych przyczyn – zaburzeń funkcji  percepcyjno-motorycznych, problemów z pamięcią roboczą czy przetwarzaniem informacji.

Dlatego diagnoza powinna być kompleksowa, a wsparcie dostosowane do indywidualnych potrzeb ucznia. Odpowiednio wczesna interwencja, zajęcia korekcyjno-kompensacyjne i współpraca rodziców ze szkołą znacząco poprawiają funkcjonowanie dziecka i jego poczucie własnej wartości.

Mówiąc o przyczynach trudności w uczeniu się, należy podkreślić wpływ szkoły i  atmosfery, jaka w niej panuje. Czy wywołuje ona pozytywne emocje, czy będzie głównie wywoływała w uczniu reakcje stresu? Również sytuacja w domu odbija się na zdolnościach poznawczych i motywacji dziecka. Uczeń, który w domu nie znajduje spokojnej przystani, będzie miał problemy w szkole.

W środowisku szkolnym można szukać następujących przyczyn trudności z nauką:

• Złe relacje z rówieśnikami. Problemy z radzeniem sobie w szkolnych realiach mogą brać się ze złych relacji z rówieśnikami. Jeżeli z jakiegoś powodu pociecha jest wyśmiewana przez innych, to jej samopoczucie w szkole i po szkole będzie kiepskie. Stres związany z brakiem akceptacji przez grupę jak najbardziej może przekładać się na trudności w nauce. Poza tym, jeżeli dziecko jest nieśmiałe, o wiele trudniej jest mu nawiązywać nowe znajomości, trudniej jest zabrać głos na forum klasy, podczas lekcji angielskiego online, czy po prostu wyrażać swoje opinie w większej grupie osób. To z kolei może wywoływać lęk przed zdobywaniem wiedzy i osłabiać pewność siebie ucznia.
• Niechęć do nauczyciela. Niestety, ale nie każdy nauczyciel jest świetny w tym co robi. Bywa tak, że nauczyciel nie potrafi zrozumiale przekazać wiedzy i wymaga od uczniów więcej, niż Ci są w stanie przyswoić. Są i tacy nauczyciele, którzy niesprawiedliwie oceniają. Jeżeli dziecko nie lubi jakiegoś nauczyciela lub przynosi kiepskie oceny tylko z jednego przedmiotu, warto sprawdzić, jak wygląda relacja dziecka z danym nauczycielem i zweryfikować wiedzę na ten temat u dwóch źródeł, zarówno u dziecka jak i u nauczyciela.
• Nowe otoczenie i nieznajomość nauczycieli i rówieśników. Dzieci, zwłaszcza podczas zmiany szkoły, muszą przystosować się do nowego otoczenia, nowej klasy, korytarzy szkolnych oraz nieznajomych osób w szkole i klasie, co może być trudne dla niektórych z nich. Nie każde dziecko ma temperament ekstrawertyka, a niektóre bardziej nieśmiałe dzieci potrzebują więcej czasu na integrację z rówieśnikami. 
• Dzieci, które mają trudności w wyrażaniu swoich potrzeb, nazywaniu swoich emocji i wyrażaniu ich w sposób zrozumiały dla innych, a dodatkowo mają trudność w inicjowaniu i podtrzymywaniu relacji społecznych, mogą mieć większe problemy, aby szybciej się zaaklimatyzować w grupie i odnaleźć w zasadach szkolnych. Pamiętaj, by na każdym możliwym etapie rozmawiać z dzieckiem o emocjach i uczyć je umiejętności potrzebnych do nawiązywania relacji.
• Brak zainteresowania niektórymi szkolnymi przedmiotami. Niektóre dzieci mogą nie czuć zainteresowania wybranymi przedmiotami szkolnymi, co może wpływać na ogólne zaangażowanie do nauki i osiąganie pozytywnych wyników. Często nie lubimy uczyć się przedmiotu, który sprawia nam trudność. Warto jednak sprawdzić, jakie jest podłoże „nielubienia nauki” przez dziecko. Może to być zwykły brak zainteresowania, brak sympatii do nauczyciela danego przedmiotu, a czasami podłoże jest głębsze i należy udać się z dzieckiem po pomoc do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zawsze dobrze jest najpierw porozmawiać z dzieckiem i nauczycielem oraz szerzej przyjrzeć się czynnikom, które wpływają na problemy dziecka w szkole. 
• Trudności w relacjach rówieśniczych lub z nauczycielami. Bywa, że przyczyną szkolnych niepowodzeń dziecka są konflikty z konkretnym nauczycielem lub rówieśnikami. Zła relacja z osobami, z którymi dziecko na co dzień przebywa w szkole, może wpłynąć negatywnie na naukę i ogólne doświadczenia szkolne. Rozmawiaj z dzieckiem o tym, co dzieje się na lekcjach i przerwach, a gdy widzisz taką potrzebę, porozmawiaj też z wychowawcą pociechy.

Brak motywacji do nauki. Część uczniów może nie być wystarczająco zmotywowana do nauki, co może prowadzić do problemów z przyswajaniem wiedzy i realizacją zadań. Niezmotywowane do nauki dziecko będzie odkładało obowiązki szkolne na dalszy plan, dlatego, aby nie pojawiły się zaległości, rodzice powinni bliżej przyglądać się i wspierać dziecko podczas nauki.

Bywa, że problemy z nauką szkolną wynikają z błędów organizacji czasu i przestrzeni dziecka, a także z ogólnej sytuacji domowej. Niekiedy przyczyna niepowodzeń szkolnych tkwi też w niewypracowanej umiejętności zarządzania swoim czasem i uwagą u dziecka. Zastanów się, jak otoczenie, które tworzysz dla swojej pociechy, może na nią wpływać. Oto na co zwrócić uwagę.

• Złe relacje w rodzinie lub częste konflikty w domu mają duży wpływ na psychikę dziecka, w tym również na motywację do nauki. Gdy głowa dziecka zaprzątnięta jest konfliktem rodzinnym, a dziecko przeżywa silne emocje związane na przykład z kłótniami rodziców, nie jest w stanie w pełni skupić się na nauce. Do dobrych ocen w szkole potrzebny jest świeży, wypoczęty i zrelaksowany umysł, a napięta sytuacja w domu z pewnością temu nie sprzyja.
• Problemy z nauką mogą wynikać również ze złego rozplanowania dnia i braku podziału czasu na obowiązki i przyjemności. O wiele łatwiej dziecku będzie przykładać się do dobrych ocen w szkole, jeżeli będzie wiedziało, że po dwóch godzinach odrabiania prac domowych czeka na nie godzina zabawy z kolegami na świeżym powietrzu.
• Brak umiejętności organizacyjnych. Niektórzy uczniowie mogą mieć trudności z organizacją swojego czasu i zadań, co może wpływać na ich osiągnięcia w szkole. Planowanie dnia i tygodnia nie jest łatwą umiejętnością. Jednak mądrego zarządzania czasem można się nauczyć, dlatego już teraz pomóż swojemu dziecku!
• Duże zaległości w nauce wynikające z braku systematycznej nauki również mogą odpowiadać za problemy z nauką u dziecka. Systematyczne uczenie się oznacza w praktyce mniejszą partię materiału do przyswojenia na raz oraz krótszy czas nauki każdego dnia. Gdy dziecko zostawi sobie cały materiał na sprawdzian do nauczenia w jeden wieczór, frustracja związana z nadmiarem nauki będzie bardzo duża, a tym samym szanse na dobrą ocenę spadną. Umysł dziecka będzie przemęczony tak dużą ilością informacji do zapamiętania na raz.
• Niektóre dzieci mają problem ze skupieniem się w grupie lub nauką w hałasie. Aby zmotywować dziecko do samodzielnej i systematycznej nauki należy zapewnić mu ciche i spokojne miejsce do odrabiania zadań domowych i uczenia się. Jeżeli Twoje dziecko pokocha swój kącik do nauki, to bardzo możliwe, że na nowo rozbudzi się w nim ciekawość świata i chęć zdobywania nowej wiedzy.
• Problemy z nauką u dzieci biorą się też ze zbyt wysokich oczekiwań rodziców. Niejednokrotnie nasze własne ambicje przysłaniają nam to, w czym dziecko jest naprawdę dobre, a poprzez zbyt wiele zajęć dodatkowych przemęczamy pociechę, przez co ta nie ma dalszej motywacji do nauki i może poczuć wypalenie. Zamiast oczekiwać samych szóstek ze sprawdzianów, stawiajmy naszym dzieciom realne cele i chwalmy każdy, nawet najmniejszy sukces oraz starania. 
• Przytłoczenie nadmierną ilością szkolnych obowiązków. Niektóre dzieci mogą odczuwać stres lub przytłoczenie z powodu nadmiernych wymagań szkolnych i obowiązków. Dzieci, które mają za dużo zajęć dodatkowych lub rodzice wymagają od nich dobrych ocen ze wszystkich przedmiotów, często czują zbyt dużą presję, nie mają czasu na odpoczynek i przez to zniechęcają się do dalszej nauki.
• Trudne wydarzenia z życia dziecka lub stresujące sytuacje w domu. Bardzo często mają wpływ na adaptację dziecka w szkole. Sytuacje takie jak rozwód lub separacja rodziców, śmierć bliskiej osoby, choroba w rodzinie lub przemoc, mają ogromny wpływ na to jak czuje się dziecko, jaka jest jego samoocena i jak radzi sobie w szkole.

Każde dziecko uczy się w inny sposób. Jedne lepiej zapamiętują to, co widzą, inne to, co słyszą, a jeszcze inne potrzebują ruchu lub działania, by coś zrozumieć. Ten indywidualny sposób przyswajania informacji nazywamy stylem uczenia się. 

Chcąc stworzyć dziecku najlepsze warunki do nauki i rozwoju, warto zastanowić się, jaki styl uczenia się reprezentuje nasze dziecko. Jeżeli jeszcze nie słyszałeś o doborze odpowiednich metod nauczania do różnych stylów uczenia, to zacznij od wypełnienia specjalnego testu, opracowanego przez Adrienne Landry – specjalistkę ds. treści edukacyjnych w szkole języka angielskiego Novakid. Badania pokazują, że dostosowanie rodzaju nauczania do stylu uczenia się dziecka jest kluczowe w zapewnieniu efektywności całego procesu edukacji.

Wypełnij test i sprawdź, jaki jest styl uczenia się Twojego dziecka.

Kiedy metody nauczania nie odpowiadają stylowi uczenia się dziecka, pojawiają się frustracja, zniechęcenie i spadek motywacji. Rozpoznanie tego stylu pozwala dobrać strategie edukacyjne, które zwiększają skuteczność nauki i pewność siebie ucznia. W praktyce większość dzieci łączy cechy kilku stylów. Warto obserwować, w jaki sposób najchętniej się uczą, i tworzyć środowisko, które to wspiera. Nie zawsze jest to możliwe w szkole, w której panuje określony standard nauczania, dlatego to dom powinien być miejscem, w którym dziecko może uczyć się tak, jak jest mu najłatwiej.

Główne 4 style uczenia się:

Dziecko-wzrokowiec najlepiej zapamiętuje to, co widzi. Obrazy, kolory, wykresy i zapisy graficzne pomagają mu zrozumieć i utrwalić materiał. Lubi porządek i przejrzyste notatki, łatwo zapamiętuje kształty, układ strony, schematy, często myśli obrazami, szybciej uczy się z ilustracji, map myśli, prezentacji.

Jak wspierać wzrokowca?

Stosuj kolorowe notatki, podkreślenia, rysunki, diagramy, tabele. Warto korzystać z fiszek i pomocy wizualnych (np. map, grafik, filmów edukacyjnych).

Słuchowiec najlepiej przyswaja wiedzę poprzez słuchanie. Z łatwością zapamiętuje to, co zostało powiedziane lub przeczytane na głos.

Cechy słuchowca:

• dobrze reaguje na rytm i intonację,
• lubi dyskusje, rozmowy, naukę poprzez opowiadanie,
• często powtarza materiał na głos,
• może mieć trudność z uczeniem się z tekstu pisanego bez towarzyszącego dźwięku.

Jak wspierać słuchowca?

Zachęcaj do głośnego powtarzania, nagrywania lekcji, korzystania z audiobooków czy piosenek edukacyjnych. Warto rozmawiać o materiale — tłumacząc go słowami.

Kinestetyk uczy się przez ruch i doświadczenie. Potrzebuje aktywności fizycznej i działania, by zrozumieć pojęcia i zapamiętać informacje.

Cechy kinestetyka:

• ma trudność z długim siedzeniem w miejscu,
• lubi eksperymenty, zabawy ruchowe, naukę przez praktykę,
• zapamiętuje to, co sam zrobił, dotknął, przeżył,
• często gestykuluje i potrzebuje „poczuć” materiał.

Jak wspierać kinestetyka?

Włączaj ruch w naukę – krótkie przerwy, nauka poprzez gry i zabawy, doświadczenia, modele, manipulowanie przedmiotami. Dobrze sprawdzają się też ćwiczenia typu „uczę się w ruchu”.

Dotykowiec (często łączony z kinestetykiem) zapamiętuje poprzez kontakt fizyczny i manipulowanie przedmiotami. Potrzebuje „poczuć” materiał, by go zrozumieć.

Cechy dotykowca:

• lubi układać, budować, tworzyć,
• często „uczy się rękami”,
• potrzebuje pracy z konkretnymi materiałami – np. literkami z papieru, klockami, modelami.

Jak wspierać dotykowca?

Stosuj naukę przez działanie – lepienie, układanie, rysowanie, wyklejanie. Pomocne są pomoce sensoryczne i zadania praktyczne.

Stworzenie środowiska sprzyjającego nauce

• Zadbaj o to, aby dziecko miało wygodne i dobrze oświetlone miejsce do pracy, a także dostęp do odpowiedniego sprzętu i materiałów szkolnych. Dodatkowo, warto zaopatrzyć dziecko w kolorowe materiały do pisania i rysowania oraz usunięcie z pokoju rozpraszaczy, takich jak np. smartfon.
• Ustanów jasne zasady – ustanowienie jasnych reguł dotyczących nauki i pracy domowej jest ważne, aby dziecko wiedziało, czego się spodziewać. Określenie czasu przeznaczonego na odrabianie pracy domowej oraz czasu wolnego pozwala dziecku na planowanie swojego czasu i motywuje do wykonywania obowiązków. Rutyna daje poczucie stałości, przewidywalności i bezpieczeństwa.
• Daj dziecku swobodę – starszym dzieciom pozwól na nieco swobody w wyborze czasu i sposobu wykonania pracy domowej, tak długo, jak zadanie zostanie wykonane na czas. Dzięki temu dziecko będzie bardziej zaangażowane i będzie czuło się odpowiedzialne za swoje postępy w nauce.
• Mądrze nagradzaj za wysiłki i osiągnięcia – nagradzanie dziecka za wysiłki i osiągnięcia jest ważnym motywatorem do dalszej nauki i regularnego odrabiania pracy domowej. Nagrody mogą przybrać różne niematerialne formy, na przykład więcej czasu spędzonego z ulubioną grą lub książką. To pozwala dziecku poczuć satysfakcję z wykonanej pracy i zwiększa motywację do dalszych działań.
• Stwórz plan pracy – razem z dzieckiem stwórz plan pracy domowej do wykonania na cały tydzień. To pozwoli dziecku na lepsze zrozumienie wymagań, zwłaszcza wzrokowcom ułatwi zwizualizowanie planu działania i pomoże w lepszym planowaniu swojego czasu. Plan pracy powinien być dostosowany do wieku dziecka i uwzględniać jego czas wolny.
• Okazuj zainteresowanie obowiązkami dziecka – uczniowie potrzebują wsparcia i zainteresowania ze strony rodzica, aby czuć większą motywację do nauki. Okazywanie zainteresowania tym, co dziecko robi w szkole i w domu, pozwala także rodzicowi na uzyskanie wglądu w jego postępy i osiągnięcia. Warto czasem podpytać, “A co tam dzisiaj masz zadane?” oraz “Czy potrzebujesz mojej pomocy?”.

Efektywne i przyjazne metody nauki

Stosuj ciekawe i angażujące formy nauki – statystyki Novaki pokazują, że 92% uczniów jest bardziej zaangażowanych w program nauczania, gdy stosuje się w nim wciągającą fabułę i narracyjne środowisko. Uczniowie, którzy oglądają animowane komiksy i edukacyjne nagrania wideo zapamiętują lepiej i szybciej, niż ich rówieśnicy, którzy uczą się z książek i zeszytów. Badania Novakid pokazują także, że uczniowe, którzy uczą się z wykorzystaniem nowoczesnych metod nauki, takich jak storytelling czy grywalizacja, są skłonni spędzać o 24% więcej czasu na odrabianiu zadań domowych, co przekłada się na jakość ich nauki i lepsze wyniki w szkole.

Możesz wykorzystać także:

1. Nauczanie polisensoryczne. Polega na łączeniu różnych kanałów percepcyjnych – wzroku, słuchu, dotyku i ruchu – w procesie uczenia się. Dziecko nie tylko słucha i patrzy, ale także dotyka, manipuluje, doświadcza i działa. 

Im więcej zmysłów bierze udział w nauce, tym więcej połączeń tworzy się w mózgu, co wzmacnia zapamiętywanie i rozumienie materiału. Dziecko uczy się nie tylko „na sucho”, ale przez realne doświadczenie.

Przykłady nauczania wielozmysłowego:

• Nauka liter przez układanie ich z plasteliny lub piasku,
• Liczenie z użyciem klocków lub guzików,
• Nauka ortografii przez kolorowe zapisy i ruch (np. skakanie przy powtarzaniu trudnych słów),
• Łączenie nauki z ruchem – np. „alfabet ruchowy”, w którym każdej literze towarzyszy gest.

1. Mnemotechniki, czyli techniki zapamiętywania. Pomagają utrwalać informacje przez skojarzenia, rytm, obraz lub humor. Dzieci bardzo dobrze reagują na naukę, która jest zabawna i angażująca emocjonalnie. Mnemotechniki angażują wyobraźnię i emocje, co ułatwia przenoszenie wiedzy do pamięci długotrwałej. Nauka staje się przyjemna, a dziecko zyskuje poczucie skuteczności.

Przykłady mnemotechnik:

• Rymowanki i piosenki, np. „Pamiętaj chemiku młody…”
• Skojarzenia obrazowe – wyobrażenie sobie, że litera „B” to „brzuszek”, a „D” to „duży plecak”.
• Akronimy – zapamiętywanie list przez tworzenie wyrazów z pierwszych liter (np. SMART dla zasad celów).
• Łańcuch skojarzeń – łączenie nowych pojęć w zabawną historyjkę.

1. Mapa myśli, czyli graficzne przedstawienie informacji – schemat, w którym centralne pojęcie rozgałęzia się na powiązane hasła, kolory, rysunki i symbole. Mapy myśli pomagają dziecku zrozumieć, a nie tylko zapamiętać materiał. Umożliwiają dostrzeganie związków między pojęciami i sprzyjają myśleniu przyczynowo-skutkowemu. Mapy myśli szczególnie wspierają wzrokowców, dzieci z trudnościami w organizacji wiedzy i te, które łatwo się rozpraszają przy długim tekście.

Jak zachęcić dziecko do tworzenia map myśli?

• Twórzcie mapy razem – np. kolorowe, z naklejkami, symbolami, obrazkami,
• Pozwól dziecku samodzielnie wybierać kolory i rysunki – wtedy mapa staje się „jego” i działa efekt IKEA, który wzmacnia zaangażowanie emocjonalne dziecka. To silny czynnik sprzyjający zapamiętywaniu.
• Używajcie map myśli do powtórek zamiast czytania całego rozdziału z podręcznika.

1. Gry edukacyjne łączą elementy nauki i zabawy, dzięki czemu motywują do działania i wzmacniają naturalną ciekawość dziecka. Dziecko nie czuje presji nauki, a jednocześnie ćwiczy pamięć, koncentrację, logiczne myślenie i współpracę. Podczas zabawy dziecko uczy się mimochodem – w atmosferze radości i współpracy, a nie stresu i ocen. Gry budują też pozytywne skojarzenia z nauką i pomagają przełamywać lęk przed porażką.

Przykłady gier edukacyjnych:

• Gry planszowe rozwijające logiczne myślenie (np. „Scrabble”, „Rummikub”, „Dobble”),
• Gry karciane utrwalające słownictwo lub tabliczkę mnożenia
• Aplikacje i quizy edukacyjne online,
• Zabawy w domu: „kalambury ortograficzne”, „matematyczne podchody”, „literkowe bingo”.

Wsparcie emocjonalne i budowanie motywacji

Wsparcie emocjonalne, akceptacja, miłość i troska rodziców są dziecku niezbędne do prawidłowego funkcjonowania w każdej sferze życia. Uczeń, który czuje, że ma prawo do błędów, słabszych dni czy niższych ocen, lepiej poradzi sobie z presją szkolną. Relacje są także jednym z warunków zaistnienia motywacji wewnętrznej, czyli spontanicznego dążenia do rozwoju.

Dowiedz się więcej o tym, jak zmotywować dziecko do nauki.

Jak wspierać dziecko emocjonalnie? Przede wszystkim przez otwarte rozmowy. Rozmawiajcie jak najczęściej, nawet na tematy trudne. Pomagaj dziecku nazywać emocje, które odczuwa — zarówno te przyjemne, jak i te trudne, jak złość, smutek czy wstyd. Kiedy dziecko uczy się rozpoznawać i akceptować swoje emocje, łatwiej mu radzić sobie z porażkami i wyzwaniami, także w nauce.

Ważne jest, by słuchać uważnie i bez oceniania. Dziecko potrzebuje poczucia, że może mówić o swoich trudnościach bez lęku przed krytyką. Zamiast natychmiast dawać rady, warto dopytać: „Co było dla ciebie najtrudniejsze?”, „Jak mogę ci pomóc?” — takie pytania budują zaufanie i pokazują, że jego emocje są ważne.

Nie zapominaj o pochwałach i docenianiu wysiłku, nie tylko efektów. Dzieci z trudnościami edukacyjnymi często porównują się z rówieśnikami i czują się gorsze. Słowa: „Widzę, jak bardzo się starasz”, „Jestem z ciebie dumna, że nie odpuściłeś” wzmacniają motywację i poczucie własnej wartości.

Pomaga też tworzenie spokojnej, bezpiecznej atmosfery w domu. Dziecko, które czuje wsparcie, akceptację i zrozumienie, ma więcej energii i odwagi, by podejmować próby, nawet jeśli nie zawsze kończą się sukcesem. Ciepłe relacje, wspólne spędzanie czasu, przytulenie czy rozmowa po trudnym dniu są tak samo ważne jak korepetycje czy ćwiczenia edukacyjne.

Największym wsparciem emocjonalnym, jakie możesz dać dziecku, jest wiara w jego możliwości. Kiedy widzi, że rodzic mu ufa, zaczyna wierzyć w siebie — a to właśnie wtedy nauka staje się łatwiejsza i bardziej naturalna.

Szkolne sukcesy dziecka z trudnościami zależą w dużej mierze od współpracy rodziców z placówkami – szkołą oraz specjalistami w poradniach.

Formy wsparcia dostępne w szkole

W szkole dostępne są różne formy wsparcia dla uczniów z trudnościami w nauce. Są to m.in.:

Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne

To zajęcia wspierające uczniów z trudnościami w uczeniu się, mające na celu korektę słabiej rozwiniętych funkcji oraz kompensowanie ich silniejszymi obszarami. Są organizowane na podstawie rozporządzeń dotyczących pomocy psychologiczno-pedagogicznej i mogą być prowadzone indywidualnie lub grupowo (grupy do 5 osób). Są dostępne również dla uczniów bez orzeczenia, którzy wykazują trudności. Czas trwania to zwykle 45 minut, a zajęcia są dobrowolne i nieodpłatne. W trakcie stosuje się ćwiczenia rozwijające funkcje poznawcze oraz zadania budujące poczucie sukcesu u ucznia.​

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze

Mają na celu wspieranie uczniów mających trudności w nauce, pochodzących z różnych przyczyn, takich jak niepełnosprawności, zaburzenia emocji czy specyficzne trudności w uczeniu się. Zajęcia te pozwalają na opanowanie i utrwalenie wiadomości z podstawy programowej oraz usprawnianie potrzebnych umiejętności do prawidłowego funkcjonowania w środowisku szkolnym. Celem jest stworzenie warunków do odnoszenia sukcesów i przyjaznej atmosfery dla ucznia.​

Zajęcia logopedyczne

Terapia logopedyczna skupia się na usprawnianiu komunikacji ucznia, poprawie wymowy, rozwoju mowy czynnej i biernej, a także rozwijaniu umiejętności językowych. Zajęcia prowadzi się indywidualnie lub grupowo, dopasowując metody do potrzeb dzieci z różnymi zaburzeniami komunikacji, często na podstawie diagnozy oraz orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej. Ćwiczenia obejmują m.in. motorykę narządów artykulacyjnych, słuch fonemowy oraz technikę czytania i pisania.​

Zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne

Są to specjalistyczne zajęcia, które mają na celu rozwijanie umiejętności rozpoznawania, nazywania i regulacji emocji oraz kształtowanie właściwych zachowań społecznych. Uczniowie uczą się radzenia sobie z emocjami, empatii i poprawy funkcjonowania społecznego, co sprzyja lepszemu życiu szkolnemu i relacjom z innymi. Zajęcia wspierają świadomość emocjonalną i kompetencje społeczne uczniów z trudnościami.​

Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET)

IPET jest dokumentem opracowywanym dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Jest przeznaczony dla dzieci z niepełnosprawnościami, niedostosowaniem społecznym lub zagrożonych tym niedostosowaniem oraz tych wymagających specjalnej organizacji nauki i pracy. Program uwzględnia zalecenia orzeczenia i dostosowuje działania do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia. IPET opracowuje zespół specjalistów, a rodzice mają prawo do aktywnego udziału w jego tworzeniu i modyfikacji, co jest ich ustawowym prawem i istotnym elementem współpracy szkoły z rodziną.​

Szkoła oferuje kompleksowe wsparcie edukacyjne i terapeutyczne. Porozmawiaj z wychowawcą dziecka o dostępnych formach pomocy.

Jak w praktyce wyglądają dostosowania wymagań?

Nauczyciel, który ma pod opieką ucznia z dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią czy innym zaburzeniem rozwojowym, ma szerokie możliwości dostosowania wymagań do jego specyficznych potrzeb i ograniczeń. Ich lista jest długa, a każdy przedmiot szkolny daje nieco inne opcje. Poniżej kilka  przykładów.

W przypadku dysleksji:

• wydłużony czas na czytanie tekstów i pisanie sprawdzianów,
• ograniczenie liczby czytanych tekstów – zamiast długich fragmentów, krótsze formy,
• nauczyciel nie ocenia błędów wynikających z dysleksji (np. mylenie liter, trudności z ortografią),
• możliwość korzystania z nagrań lektur, audiobooków lub tekstów czytanych przez nauczyciela,
• dopuszczenie do korzystania z komputerów z funkcją autokorekty przy dłuższych wypowiedziach pisemnych,
• docenianie treści i zaangażowania, a nie tylko poprawności ortograficznej,
• ustne sprawdzanie wiedzy zamiast testów pisemnych, jeśli to możliwe,
• dodatkowe wskazówki do zadań, by uniknąć nieporozumień językowych,
• oceny opisowe dyktand,
• nieporównywanie ucznia do innych dzieci,
• odpowiadanie z miejsca, nie spod tablicy,
• nieponaglanie przy pisaniu i układaniu wypowiedzi ustnych.

W przypadku dysgrafii:

• monitorowanie pracy ucznia (notatki, ćwiczenia),
• dopuszczenie pisma drukowanego oraz prac na komputerze,
• możliwość odczytania pracy domowej w przypadku niewyraźnego pisma,
• umożliwienie zaliczenia części materiału w formie ustnej,
• ocenianie przede wszystkim treści, a nie formy graficznej.

W przypadku dyskalkulii:

• ukazywanie przydatności matematyki w życiu codziennym,
• nauczanie polisensoryczne – używanie pomocy dydaktycznych angażujących wszystkie zmysły (rysunki, tabele, schematy, mapy myślowe, haki pamięciowe, podkreślanie najważniejszych informacji, werbalizowanie, używanie kolorów, symboli graficznych itp.),
• uczenie szacowania,
• ćwiczenie liczenia pamięciowego,
• nakłanianie do „głośnego myślenia” podczas rozwiązywania zadań,
• łączenie wiedzy w logiczną całość, dzielenie jej na porcje łatwo przyswajalne dla ucznia,
• unikanie oceniania metody, którą uczeń dochodzi do wyniku, nawet jeśli jest „okrężna”;
• zachęcanie do prowadzenia specjalnej książki matematycznej (kolor, rymowanki, mnemoniki, obrazki) do zapisywania ważnych terminów, technik liczenia i myślenia matematycznego, wzorów,
• ograniczanie liczby przykładów – zamiast wielu zadań o tym samym typie, kilka dobrze omówionych,
• wydłużony czas na rozwiązanie zadań,
• unikanie presji czasu przy sprawdzianach,
• zastosowanie kalkulatora lub tabel pomocniczych przy bardziej złożonych obliczeniach.

Kiedy skorzystać z pomocy psychologiczno-pedagogicznej?

Jeżeli zauważasz, że Twoje dziecko boryka się z trudnościami w szkole, ale nie potrafisz samodzielnie lub po rozmowie z dzieckiem znaleźć przyczyny problemu, warto skonsultować się ze specjalistą. Również wtedy, gdy podejrzewasz, że źródło problemu może leżeć głębiej, np. jest wynikiem zaburzeń rozwojowych dziecka, koniecznie zgłoś się do odpowiedniej poradni.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna może pomóc w zidentyfikowaniu prawdziwych przyczyn trudności dziecka lub problemów wychowawczych i opracowaniu planu działań, który wspomoże adaptację dziecka i poprawi jego wyniki w nauce. Taka pomoc może obejmować różne działania, w tym: diagnozę i ocena trudności dziecka, wsparcie psychologiczne dla dziecka i rodziców, indywidualne zajęcia terapeutyczne z dzieckiem, doradztwo edukacyjne dla rodziców, czy współpracę z nauczycielami w szkole w celu opracowania planu edukacyjnego dla dziecka.

Wsparcie poza szkołą – rola specjalistów i terapeutów

Nie każde dziecko poradzi sobie z trudnościami edukacyjnymi wyłącznie dzięki pomocy w domu czy pracy nauczycieli. Czasem potrzebne jest wsparcie specjalistów, którzy potrafią trafnie rozpoznać przyczyny problemów i dobrać skuteczne metody terapeutyczne. Współpraca z psychologiem, terapeutą pedagogicznym czy logopedą może znacząco poprawić nie tylko wyniki w nauce, ale też samopoczucie i pewność siebie dziecka.

Psycholog pomaga zrozumieć emocjonalne i społeczne aspekty trudności w nauce. Przeprowadza diagnozę funkcjonowania dziecka – jego mocnych stron, poziomu rozwoju poznawczego, emocji i relacji z rówieśnikami. Wspiera zarówno dziecko, jak i rodziców, ucząc, jak reagować na stres, frustrację czy zaniżoną samoocenę. Celem jego pracy jest przywrócenie równowagi emocjonalnej, zbudowanie motywacji do nauki i poczucia skuteczności u dziecka.

Psycholog może prowadzić:

• indywidualne rozmowy terapeutyczne,
• zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne,
• treningi koncentracji, uważności i radzenia sobie z lękiem.

Terapeuta pedagogiczny zajmuje się korekcją i kompensacją trudności w nauce, takich jak problemy z czytaniem, pisaniem, liczeniem czy koncentracją uwagi. Podczas zajęć terapeutycznych dziecko ćwiczy funkcje poznawcze – percepcję wzrokową, słuchową, koordynację ruchową, pamięć i logiczne myślenie. Terapia pedagogiczna ma charakter systematyczny i długofalowy – przynosi najlepsze efekty, gdy jest prowadzona regularnie i w atmosferze akceptacji.

Przykładowe działania terapeuty pedagogicznego:

• indywidualne ćwiczenia dostosowane do rodzaju trudności,
• nauka strategii uczenia się,
• praca z emocjami towarzyszącymi niepowodzeniom szkolnym,
• współpraca z nauczycielami i rodzicami w celu zapewnienia spójnego wsparcia.

Logopeda wspiera dzieci z trudnościami językowymi i komunikacyjnymi, które często mają wpływ na naukę czytania, pisania i rozumienia treści. Zajęcia logopedyczne obejmują ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne oraz zabawy językowe rozwijające słuch fonemowy i pamięć słuchową. Dzięki nim dziecko lepiej radzi sobie w komunikacji, a to przekłada się na większą pewność siebie w szkole.

Logopeda pomaga w przypadku:

• opóźnionego rozwoju mowy,
• wad wymowy,
• trudności z budowaniem zdań i rozumieniem instrukcji,
• zaburzeń przetwarzania słuchowego.

Metod terapeutycznych jest bardzo dużo. Specjaliści dostosowują je do trudności i możliwości dziecka. Do popularnych metod terapeutycznych zaliczają się m.in. integracja sensoryczna (SI) oraz Metoda Dobrego Startu (MDS).

Integracja sensoryczna polega na usprawnianiu przetwarzania bodźców zmysłowych – wzrokowych, słuchowych, dotykowych, ruchowych i proprioceptywnych. Zajęcia mają formę zabawy na specjalnie wyposażonej sali (huśtawki, drabinki, piłki, podwieszane platformy).

SI pomaga dzieciom, które mają problemy z koordynacją ruchową, równowagą, koncentracją, 

są nadwrażliwe lub zbyt mało wrażliwe na bodźce, wykazują nadmierną ruchliwość lub trudności w organizacji działań. Regularna terapia poprawia zdolność skupienia uwagi, planowania ruchu i samoregulacji emocjonalnej, co bezpośrednio wspiera naukę.

Z kolei MDS została opracowana na bazie metody francuskiej. Adaptacji jej na polski grunt podjęła się Marta Bogdanowicz. Metoda ta jest odpowiednia do ok. 10 roku życia. Wdrożona odpowiednio wcześnie zapobiega trudnościom szkolnym. Bazuje na połączeniu ruchu, słuchu i wzroku. Pomaga w nauce pisania, czytania i rozwijania koordynacji. W trakcie zajęć dzieci słuchają piosenek lub rytmicznych wierszyków, wykonują ruchy zgodne z rytmem (np. rysowanie wzorów, kreślenie liter), uczą się odwzorowywania kształtów w skoordynowany sposób. Forma jest dla nich atrakcyjna i ciekawa.

Trudności w nauce u dzieci wymagają wczesnego rozpoznania, a sygnały ostrzegawcze mogą dotyczyć nie tylko wyników w nauce, ale też sfery językowej, ruchowej, emocjonalnej czy behawioralnej (np. unikanie zadań, lęk przed szkołą). Przyczyny problemów są różnorodne – od specyficznych dysfunkcji (jak dysleksja, dysgrafia czy dyskalkulia) po czynniki emocjonalne i środowiskowe (stres, relacje rówieśnicze, sytuacja domowa) oraz niedopasowanie metod do indywidualnego stylu uczenia się (wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego). Kluczowe jest wsparcie w domu, obejmujące stworzenie odpowiednich warunków do nauki, budowanie motywacji poprzez docenianie wysiłku (a nie tylko ocen) oraz stosowanie angażujących metod (np. mapy myśli, gry, techniki wielozmysłowe). Równie istotna jest ścisła współpraca ze szkołą (w celu uzyskania dostosowań i zajęć wyrównawczych) oraz specjalistami (psychologiem, terapeutą pedagogicznym, logopedą), którzy pomogą w diagnozie i wdrożeniu odpowiedniej terapii.