Nieprawidłowe relacje z rówieśnikami – jak pomóc dziecku?

Zrozumienie, dlaczego dziecko może doświadczać trudności w relacjach z rówieśnikami, jest pierwszym krokiem do wsparcia i rozwiązania problemu. Problemy te mogą mieć różnorodne źródła – zarówno wynikające z cech samego dziecka, jak i czynników zewnętrznych, takich jak środowisko szkolne czy dom rodzinny.

Na poziomie indywidualnym, dziecko może mieć trudności z umiejętnościami społecznymi, takimi jak nawiązywanie kontaktu, wyrażanie emocji, rozumienie sygnałów niewerbalnych lub rozwiązywanie konfliktów. Niektóre dzieci są bardziej nieśmiałe, mają obniżone poczucie własnej wartości lub przeżywają silny stres, co sprawia, że niechętnie wychodzą na wspólną zabawę czy zajęcia grupowe.

Z drugiej strony, relacje z rówieśnikami w szkole mogą być zakłócone przez zjawiska takie jak wykluczenie społeczne, brak akceptacji ze strony grupy lub nawet aktywną przemoc rówieśniczą. Dziecko, które przez dłuższy czas doświadcza braku kontaktu z kolegami lub czuje się ignorowane, może rozwinąć poczucie osamotnienia i wycofanie społeczne, co z kolei wpływa negatywnie na jego rozwój emocjonalny i społeczny.

Nie można pominąć także roli domu rodzinnego oraz sposobu wychowania. Atmosfera panująca w rodzinie, model relacji dorosłych oraz wsparcie rodziców wpływają na to, jak dziecko radzi sobie w kontaktach z rówieśnikami. Dziecko, które czuje się kochane i akceptowane w domu, z większą pewnością siebie będzie próbowało budować relacje w grupie rówieśniczej. 

Badanie przeprowadzone przez Shin i współpracowników w Korei Południowej (1998–2006) objęło dzieci od wieku wczesnoszkolnego aż po nastoletni (13–15 lat). Naukowcy śledzili rozwój emocjonalny uczestników, skupiając się szczególnie na jakości ich relacji z rówieśnikami. Wyniki były jednoznaczne: dzieci, które doświadczały trudności w kontaktach z innymi dziećmi – były odrzucane, wyśmiewane lub czuły się samotne – znacznie częściej zmagały się z objawami depresji i lęku w wieku nastoletnim.

Co ciekawe, badacze zaobserwowali, że nawet subtelne sygnały wykluczenia czy braku akceptacji w młodszym wieku mogą mieć długofalowy wpływ na samoocenę i regulację emocji dziecka. Silne i pozytywne relacje z rówieśnikami działały z kolei jak tarcza ochronna – zwiększały odporność psychiczną, poprawiały samopoczucie i sprzyjały zdrowemu rozwojowi społecznemu.

To badanie podkreśla, jak ważne jest, aby dorośli – rodzice, nauczyciele i opiekunowie – uważnie przyglądali się relacjom dziecka z otoczeniem i reagowali, gdy pojawiają się pierwsze sygnały trudności.

Rodzice są często pierwszymi osobami, które mogą zauważyć, że dziecko ma trudności w kontaktach z rówieśnikami. Jednak sygnały nie zawsze są jednoznaczne, a dziecko może niechętnie mówić o swoich przeżyciach i problemach. Dlatego ważne jest, aby rodzic potrafił dostrzec subtelne oznaki, które mogą świadczyć o nieprawidłowych relacjach z rówieśnikami.

Jednym z takich sygnałów jest zmiana zachowania dziecka – może ono stać się bardziej wycofane, unikać sytuacji towarzyskich, niechętnie wychodzić z domu czy do szkoły. Charakterystyczne są też: 

• problemy ze snem, 
• apatia, 
• obniżony nastrój, 
• czasem nawet dolegliwości somatyczne, takie jak bóle brzucha czy głowy bez wyraźnej przyczyny medycznej. 

Kolejnym ważnym wskaźnikiem są informacje płynące od nauczycieli i wychowawców klasy. Często to właśnie oni widzą dziecko w grupie i zauważają, czy dziecko nie ma kolegów lub czy pojawiają się konflikty z innymi dziećmi. Warto więc utrzymywać regularny kontakt ze szkołą, aby wymieniać się obserwacjami i wspólnie szukać rozwiązań. 

Szkoła jest miejscem, w którym dzieci nie tylko zdobywają wiedzę, lecz także codziennie uczą się funkcjonowania w strukturze społecznej. To właśnie w szkole kształtują się pierwsze poważniejsze przyjaźnie, ale również pojawiają się problemy, takie jak odrzucenie, izolacja czy konflikty. Codzienne interakcje w klasie, na przerwach, podczas zajęć sportowych i projektów grupowych dostarczają licznych okazji do budowania relacji, ale też mogą obnażać deficyty w umiejętnościach społecznych.

Kiedy dziecko nie ma kolegów, może to oznaczać, że nie potrafi odnaleźć się w dynamice grupy. Może mieć trudności z odczytywaniem zasad nieformalnych, jakie panują w klasie, lub z adaptacją do temperamentu innych dzieci. Dla rodziców ważnym sygnałem powinno być unikanie tematu szkoły, milczenie na temat rówieśników, a także niechęć do wychodzenia na imprezy klasowe, urodziny kolegów czy wycieczki szkolne.

W takiej sytuacji bardzo duże znaczenie ma współpraca z wychowawcą klasy. To osoba, która obserwuje dziecko na co dzień w grupie rówieśniczej, zna dynamikę relacji i może być nieocenionym źródłem informacji. Czasami wystarczy zainicjować wspólny projekt, dobrać odpowiednich partnerów do zadań lub wesprzeć dziecko w rozmowie z kolegami, aby przełamać barierę izolacji.

Nawiązywanie przyjaźni to proces, który może być naturalny dla jednych dzieci, a dla innych wymagać wsparcia i cierpliwości. Kluczową rolę odgrywa tutaj rola rodzica, który może być przewodnikiem, obserwatorem, ale i trenerem społecznych umiejętności swojego dziecka. Aby pomóc dziecku w budowaniu bliskich relacji, trzeba najpierw zaakceptować jego indywidualne tempo i potrzeby.

Niektóre dzieci są bardziej refleksyjne, obserwujące, ostrożne – i to też jest w porządku. Ich brak otwartości nie musi oznaczać deficytu, lecz inny styl funkcjonowania w grupie rówieśników. Jednak jeśli dziecko czuje się odrzucone, smutne, lub jego obniżony nastrój utrzymuje się przez dłuższy czas, warto zareagować.

Rodzice mogą wspierać dziecko przez:

• organizowanie wspólnych spotkań z dziećmi z klasy lub sąsiedztwa,
• opowiadanie o własnych doświadczeniach z dzieciństwa,
• wspólne odgrywanie scenek, uczących jak się przedstawiać, zapraszać do zabawy czy odmawiać w sposób akceptowalny społecznie,
• wzmacnianie wiary we własne możliwości i pewność siebie dziecka.

Dziecku należy pomóc, nie wyręczając go, ale towarzysząc mu w tych próbach. Warto też pamiętać, że wspólna zabawa nie musi oznaczać głośnych, ruchowych aktywności — niektóre dzieci lepiej odnajdują się w spokojnych grach planszowych czy kreatywnych projektach.

Długotrwałe trudności w relacjach z rówieśnikami mogą prowadzić do pogłębiającego się niskiego poczucia własnej wartości u dziecka. Taki stan bywa trudny do odwrócenia bez pomocy z zewnątrz, ponieważ dziecko zaczyna wierzyć, że „coś jest z nim nie tak”, że nie zasługuje na akceptację, że zawsze będzie samo. Te przekonania mogą być utrwalane przez codzienne przeżycia: od bycia pomijanym podczas zabaw, przez brak kontaktu wzrokowego, aż po celowe unikanie przez innych.

W takich sytuacjach dziecko może wykazywać objawy wycofania społecznego, stany lękowe, płaczliwość lub nadmierną zależność od rodzica. Może także pojawić się agresja – jako nieumiejętna próba radzenia sobie z frustracją wynikającą z odrzucenia. Relacje z rówieśnikami nie rozwijają się wtedy naturalnie, lecz zostają zastąpione napięciem, lękiem lub samotnością.

Rodzice powinni być uważni, ale też nie powinni nadmiernie chronić dziecka, izolując je od trudnych sytuacji. W zamian warto rozwijać jego umiejętności społeczne, uczyć rozwiązywania konfliktów, pokazywać, że niepowodzenia są naturalną częścią życia społecznego i że każde dziecko ma prawo do popełniania błędów, ale też szansę na poprawę.

Relacje, jakie panują w domu rodzinnym, stanowią pierwszy i najtrwalszy wzorzec kontaktów interpersonalnych. To właśnie tutaj dziecko obserwuje, jak dorośli rozmawiają, rozwiązują konflikty, okazują emocje i szanują swoje granice. Te obserwacje są nieświadomym treningiem umiejętności, które dziecko przenosi potem do relacji w szkole i z innymi dziećmi.

Jeśli dziecko widzi, że w rodzinie istnieje otwarta komunikacja, wzajemna troska i szacunek – z większą łatwością wejdzie w grupę rówieśniczą i poradzi sobie z nieporozumieniami. Jeśli jednak w domu dominuje napięcie, krytyka, brak zrozumienia lub przemoc – może mieć problem z odczytywaniem norm społecznych i zachowaniami rówieśników.

Dlatego jednym z kluczowych działań rodzica powinno być wspieranie dziecka nie tylko przez słowa, ale i codzienne postawy. Warto dawać przykład zrozumienia, otwartości na emocje i akceptowania odmiennych punktów widzenia. Pomoc dziecku zaczyna się od uważności na to, co komunikujemy jako dorośli – nie tylko werbalnie, ale też przez gesty, ton głosu i sposób, w jaki reagujemy na trudności.

Relacje z rówieśnikami nie pojawiają się nagle ani w sposób automatyczny. Są efektem stopniowego rozwoju społecznego dziecka, który rozpoczyna się już w okresie wczesnego dzieciństwa i trwa przez cały okres edukacyjny. Dziecko uczy się rozpoznawać emocje, odczytywać intencje innych, dzielić się, współpracować, a także reagować na konflikty. Każdy z tych elementów jest niezbędny w budowaniu więzi z innymi dziećmi i funkcjonowaniu w grupie.

W wieku przedszkolnym dziecko zaczyna dostrzegać inne dzieci jako potencjalnych partnerów do wspólnej zabawy, jednak na tym etapie relacje są jeszcze mało stabilne i oparte głównie na wspólnym działaniu niż głębokiej więzi. Z czasem, zwłaszcza w okresie wczesnoszkolnym, pojawiają się pierwsze przyjaźnie, lojalność wobec rówieśników oraz potrzeba akceptacji. To wtedy szczególnie intensywnie rozwija się poczucie przynależności do grupy.

Dla rodzica zrozumienie tych etapów rozwoju jest niezwykle ważne, gdyż pozwala realnie ocenić, czy problemy dziecka mają charakter przejściowy i wynikają z niedojrzałości społecznej, czy też stanowią sygnał głębszych trudności. W niektórych przypadkach dziecko czuje silną potrzebę bliskości, ale nie wie, jak ją zrealizować – tutaj rola rodzica polega na wspieraniu i uczeniu poprzez wspólne przeżywanie oraz modelowanie właściwych postaw.

Istnieje szereg uwarunkowań, które mogą wpływać na to, że relacje z rówieśnikami nie układają się prawidłowo. Warto zwrócić uwagę zarówno na czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne.

Wśród czynników wewnętrznych wymienia się przede wszystkim niskie poczucie własnej wartości, trudności emocjonalne, temperament (np. skłonność do zamykania się w sobie lub impulsywność), a także niedostatecznie rozwinięte umiejętności społeczne. Dziecko może nie rozumieć, dlaczego jego zachowania są odbierane negatywnie przez innych – a brak akceptacji ze strony rówieśników prowadzi do wycofania lub agresji.

Czynniki zewnętrzne to m.in. styl wychowania, napięcia w domu rodzinnym, przemoc rówieśnicza, problemy adaptacyjne po zmianie szkoły czy miejsca zamieszkania, a także nierówności społeczne czy kulturowe. Czasem brak kontaktu z innymi dziećmi poza szkołą powoduje, że dziecko nie ma okazji do regularnego ćwiczenia relacji społecznych, co wpływa na jego funkcjonowanie w klasie.

Rodzic, który dostrzega powtarzające się trudności w relacjach z rówieśnikami, powinien zachować czujność i stanie wychwycić moment, w którym potrzebna jest dodatkowa pomoc dziecku. Zrozumienie przyczyn to pierwszy krok ku skutecznej interwencji.

Wspierać dziecko w budowaniu relacji nie oznacza wyręczania go. Chodzi raczej o stwarzanie warunków, w których będzie mogło rozwijać swoje kompetencje społeczne i stopniowo zdobywać pewność siebie. Rodzic może odegrać tu kluczową rolę, ale potrzebna jest cierpliwość i wrażliwość na przeżyciach dziecka.

Po pierwsze – rozmowa. Regularne, spokojne, bez oceniania i pośpiechu. Dziecko, które ma trudności w grupie, czuje wstyd, lęk, niepewność. Zanim zacznie szukać rozwiązania, potrzebuje zrozumienia i akceptacji. Po drugie – konkretna pomoc w nawiązywaniu przyjaźni. Można zaprosić jedno z dzieci ze szkoły na wspólną aktywność, stworzyć sytuację, w której interakcja będzie miała mniej stresujący przebieg. Rola dorosłego polega wtedy na wspieraniu, ale bez zbytniego ingerowania.

Warto także zachęcać do udziału w zajęciach rozwijających zainteresowania. Dziecko w grupie rówieśniczej, w której czuje się kompetentne (np. sportowej, artystycznej), ma większą szansę na pozytywne doświadczenia. To przekłada się na poprawę poczucia własnej wartości, co jest fundamentem budowania relacji.

W przypadku gdy zauważamy problemy dziecka w szkole z rówieśnikami, niezbędna staje się współpraca z nauczycielami, a w szczególności z wychowawcą klasy. To on ma codzienny kontakt z grupą, obserwuje dynamikę klasy, może zauważyć, czy dziecko jest izolowane, ignorowane czy może samo prowokuje nieporozumienia.

Dobra komunikacja pomiędzy rodzicami a szkołą pozwala nie tylko lepiej zrozumieć sytuację dziecka, ale również podjąć konkretne działania – np. zaproponować dodatkowe wsparcie psychologiczne, mediacje w klasie, indywidualne zajęcia z psychologiem szkolnym, warsztaty umiejętności społecznych. Ważne, by nie przerzucać odpowiedzialności na jedną ze stron – skuteczne pomagać dziecku można tylko wtedy, gdy dom i szkoła działają spójnie i z myślą o jego dobru.

Jeśli sytuacja jest poważna – np. dziecko nie ma kolegów od dłuższego czasu, doświadcza przemocy psychicznej lub odrzucenia – warto działać szybko i zdecydowanie. Dziecku należy pomóc, zanim utrwalą się negatywne schematy myślenia o sobie i innych.

Nie każde trudności w relacjach z rówieśnikami wymagają interwencji specjalisty, jednak są sytuacje, w których konsultacja psychologiczna będzie bardzo pomocna – a czasem wręcz konieczna.

Zdecydowanie warto rozważyć wsparcie, gdy dziecko czuje się przez dłuższy czas samotne, izolowane, przejawia objawy obniżonego nastroju, niechętnie wychodzi z domu, nie chce chodzić do szkoły, a rozmowy z rodzicami nie przynoszą poprawy. W takich przypadkach pomoc dziecku powinna obejmować zarówno wsparcie emocjonalne, jak i rozwój umiejętności społecznych. Psycholog dziecięcy pomoże dziecku lepiej zrozumieć siebie i innych, nauczy reagowania w sytuacjach trudnych, a także może pracować z rodziną i szkołą nad stworzeniem wspierającego środowiska.

Rodzic nie powinien obawiać się sięgania po taką pomoc – nie świadczy to o porażce wychowawczej, lecz o odpowiedzialności i trosce o dobro dziecka. Wspólna praca z psychologiem może znacząco poprawić relacje dziecka z rówieśnikami, jego samopoczucie i pewność siebie w kontaktach społecznych.

W Novakid nie tylko uczymy angielskiego – pomagamy dzieciom rozwijać komunikację, budować relacje i wzmacniać pewność siebie. Nasze zajęcia prowadzone są w przyjaznej atmosferze i sprzyjają swobodnemu wyrażaniu emocji.

Zapisz dziecko na lekcję próbną i przekonaj się, jak wiele może zmienić komfortowa przestrzeń do nauki i rozmowy po angielsku.