12 min - Czym są zabawy sensoryczne?
- Jak zabawy sensoryczne wpływają na rozwój dziecka?
- Zabawy sensoryczne w domu
- Zabawy sensoryczne na świeżym powietrzu
- Na co uważać podczas zabaw sensorycznych?
- Sensoryka to więcej niż zabawa
Zabawy sensoryczne niosą wiele korzyści rozwojowych, a przy tym są proste do zorganizowania. Nie wymagają drogich akcesoriów. Rozbudzają zmysły, kreatywność i ciekawość, pozwalają maluchowi odkrywać bogactwo świata. W tym tekście prezentujemy 20 zabaw sensorycznych, które przeprowadzić w domu i na zewnątrz. Zanim przejdziemy do listy inspiracji, dowiedz się, czym są zabawy sensoryczne i jak wpływają na rozwój Twojego malucha.
Czym są zabawy sensoryczne?
Zabawy sensoryczne to takie zabawy, które pomagają dzieciom rozwijać integrację sensoryczną (SI). Czym jest integracja sensoryczna? Jak podaje Zbigniew Przyrowski w artykule „Integracja sensoryczna” opublikowanym na stronie integracjasensoryczna.info:
Integracja sensoryczna to umiejętność naszego mózgu, która pozwala odczuwać, porządkować, składać w spójną całość i rozumieć w relacji do siebie bodźce – wzrokowe, słuchowe, dotykowe, pochodzące z ruchu i grawitacji czy wreszcie węchowe i smakowe. Mózg nabywa i rozwija tą umiejętność przez całe życie, choć najbardziej intensywnie w pierwszych kilku latach życia dziecka. Dzięki tej umiejętności organizowania i rozpoznawania docierających do nas informacji sensorycznych, dziecko rozwija coraz bardziej dostosowane do wymagań otoczenia mechanizmy uczenia się i zachowania. Ten proces organizacji informacji sensorycznych jest fundamentem takich umiejętności jak te związane z ruchem, mową, emocjami, uwagą, relacjami społecznymi i percepcją (wyróżnienie: Novakid).
Integracja sensoryczna jest zatem podstawą dla innych umiejętności nabywanych stopniowo przez malucha. Zaburzenia integracji sensorycznej będą rzutować negatywnie na rozwój. Z kolei wzmacnianie SI sprzyja budowaniu sprawności fizycznej, zmysłowej, percepcyjnej, emocjonalnej, społecznej.
Najprostszym sposobem na rozwój integracji sensorycznej dziecka są zabawy sensoryczne. Niosą one korzyści nie tylko w obszarze SI. Nie bez powodu są kluczowym elementem terapii integracji sensorycznej. Pozytywny wpływ zabaw sensorycznych, dowiedziony badaniami, poznasz w kolejnej części tekstu.
Jakie zmysły stymulują zabawy sensoryczne?
Termin „zabawy sensoryczne” kojarzy się rodzicom głównie z przedmiotami, których można dotknąć, jak plastelina, piasek kinetyczny, woda. Jednak zabawa sensoryczna obejmuje też inne zmysły. Można ją zdefiniować jako odpowiednie do wieku aktywności, które zachęcają dzieci do odkrywania otaczającego je świata za pomocą jednego lub więcej z ich siedmiu zmysłów. W ramach zabaw sensorycznych można więc rozwijać:
- Wzrok – postrzeganie rzeczy za pomocą oczu. Aktywności sensoryczne stymulujące wzrok skupiają się na kolorach, kształtach i wzorach.
- Dotyk – pozwala dziecku fizycznie odczuwać otaczające je rzeczy. Zabawy stymulujące ten zmysł wykorzystują rozmaite rozmary, tekstury, temperatury, stany skupienia, wibracje.
- Smak – eksperymentując z różnymi smakami, dziecko rozwija upodobania smakowe, ma okazję przekonać się do czegoś nowego na talerzu, odkrywa nowe tekstury i uczy się, czego unikać w jedzeniu.
- Węch – to zmysł, dzięki któremu dziecko szybko ocenia np. przydatność produktu do spożycia, wykrywa potencjalne zagrożenia, ale też wie, kiedy jest bezpieczne. Węch jest silnie powiązany z pamięcią oraz emocjami. Ma duże znaczenie przy kształtowaniu się więzi między rodzicami a dzieckiem. Zabawy sensoryczne stymulujące węch uczą dziecko nowych zapachów oraz ich rozróżniania i wiązania z konkretnym zjawiskiem.
- Słuch – pozwala przetwarzać dźwięki, co jest niezbędne m.in. do prawidłowego rozwoju mowy. Zabawy słuchowe nie tylko ćwiczą słuch, ale też umuzykalniają malucha.
- Zmysł równowagi, tzw. przedsionkowy – dzięki niemu dziecko wie, jakie jest położenie jego działa w przestrzeni. To niezbędne do rozwoju ruchowego. Zabawy sensoryczne stymulujące zmysł przedsionkowy obejmują np. huśtawki, karuzele, skakanie inne aktywności związane z ruchem oraz przemieszczaniem się.
- Zmysł proprioceptywny pozwala określać położenie części ciała względem siebie – mieć poczucie własnego ciała. Zabawy sensoryczne, które pobudzają ten zmysł, to np. tory przeszkód, zawijanie się w koc, turlanie, delikatne ściskanie, przetaczanie się po piłce, masaż i wiele innych.
Jak zabawy sensoryczne wpływają na rozwój dziecka?
Zdaniem psychologów dziecięcych wprowadzenie zabaw sensorycznych u dzieci od jak najmłodszego wieku ma wiele korzyści. Integracja sensoryczna jest podłożem dla dalszego wielokierunkowego rozwoju. Terapeutka SI Joanna Podgórska w tekście „Dlaczego zabawy sensoryczne są ważne w rozwoju dziecka? Zabawy sensoryczne w domu dla malucha i starszaka” wskazuje, następujące korzyści z zabaw sensorycznych:
- Wpływają pozytywnie na dużą i małą motorykę.
- Wspierają koncentrację uwagi, pamięć, myślenie i umiejętność rozwiązywanie problemów.
- Przekładają się na rozwój emocjonalny i społeczny: „Dziecko, które nie boi się dotyku czy dźwięków, jest ciekawe świata i postrzega otoczenie jako przyjazne, a siebie jako osobę wartościową i sprawczą”.
- Ułatwiają przyszłą naukę.
Ponadto zabawy sensoryczne mogą skutecznie redukować stres i odprężać Twojego malucha. Są angażujące i pochłaniające w pozytywnym sensie. Te z elementami ruchowymi to bezpieczny sposób odreagowania napięć.
Zabawy sensoryczne w domu
Niżej znajdziesz pomysły na zabawy sensoryczne w domu. Przygotujesz je łatwo, bez znacznych wydatków, wykorzystując to, co masz już w kuchni i łazience.
1. Ścieżka sensoryczna DIY
Ścieżka sensoryczna to najpopularniejsza zabawa sensoryczna dla dzieci, która polega na przechodzeniu stopami (najlepiej boso!) przez strefy z różnymi rodzajami materiałów, w celu stymulacji zmysłów u dziecka.
Aby przygotować ścieżkę sensoryczną w domu, wybierz odpowiednią przestrzeń, np. korytarz, pokój lub ogród. Zbierz różne materiały, które będą stanowić strefy na ścieżce sensorycznej, takie jak piasek, suchy ryż lub fasola, gąbki lub koraliki, liście, kora lub piłeczki.
Przygotuj poszczególne strefy na ścieżce, umieszczając materiały na podłodze lub w pojemnikach. Ułóż strefy w różnorodnej kolejności, aby uatrakcyjnić przechodzenie przez ścieżkę sensoryczną i stymulować różne zmysły w różnych momentach.
Zabawa ze ścieżką sensoryczną korzystnie wpływa na rozwijanie zmysłu dotyku, poprzez kontakt z różnymi materiałami o różnych teksturach i fakturach oraz rozwijanie koordynacji ruchowej.
2. Malowanie kolorowym lodem
Malowanie kolorowym lodem to jedna z zabaw sensoplastycznych, która pozwala na stymulowanie zmysłów dziecka przez eksperymentowanie z różnymi fakturami, temperaturami i kolorami. Rozwija przede wszystkim zmysły wzroku i dotyku przez kontakt z lodem o różnych temperaturach i fakturach, a także kreatywność i wyobraźnię.
Aby przeprowadzić tę zabawę, potrzebujesz: plastikowych pojemników, kolorowych barwników spożywczych, łyżeczek lub patyczków, wodę i papier.
W pojemnikach rozpuśćcie barwniki w wodzie i wstawcie wraz z włożonymi do foremek patyczkami lub łyżeczkami do zamrażalnika. Po zamrożeniu uzyskacie lodowe farbki, które możecie wykorzystać do malowania dzieł sztuki na papierze.
3. Zabawa suchym makaronem lub ryżem
Składniki dostępne w kuchni sprawdzają się świetnie jako przedmioty do zabaw sensorycznych. Mają urozmaiconą strukturę i są całkowicie bezpieczne dla malucha. Jak wykorzystać ryż, a jak makaron?
Wypróbujcie na przykład zabawy w ryż w butelce, ryżową plażę i wyszukiwanie skarbów w ryżu.
- Ryż w butelce. Napełnij przezroczystą butelkę suchym ryżem i poproś dziecko, aby potrząsało butelką. Rytmiczny dźwięk i ruch ryżu w butelce przyciąga uwagę dziecka i stymuluje jego zmysł słuchu oraz wzroku.
- Ryżowa plaża. Napełnij dużą miskę ryżem i zapewnij dziecku łyżeczki, łopatki, wiaderka czy foremki do piasku. Maluch może bawić się w budowanie z ryżu i kreatywnie eksplorować różne tekstury i kształty.
- Wyszukiwanie skarbów. Ukryj w ryżu różne przedmioty, takie jak kolorowe koraliki, figurki czy małe zabawki. Poproś dziecko, aby szukało skarbów w ryżowej „ziemi”, co rozwinie jego zdolności poznawcze i motoryczne.
Najprostsza zabawa sensoryczna z makaronem może polegać na wrzuceniu do dużej miski makaronu o różnych kształtach np.: kokardki i rurki. Dla najmłodszych rozwijające będzie zapoznanie się z różnymi fakturami. Nieco starsi mogą posegregować makaron według rodzaju. Im więcej rodzajów makaronu – tym trudniej.
Dodatkowo można też nadać makaronowi koloru poprzez użycie barwników spożywczych. Sortowanie kolorowego makaronu w różnych kształtach wyniesie tą zabawę na najwyższy poziom zaawansowania.
4. Malowanie rękoma i stopami
To absolutny klasyk uwielbiany przez najmłodsze dzieci! Polega na malowaniu farbami na papierze przy użyciu dłoni i stóp zamiast pędzli. Dzięki temu dziecko ma możliwość poczucia na swojej skórze różnych faktur, konsystencji i temperatur farb, co pobudza zmysł dotyku. Zabawa sensoplastyczna z malowaniem całym ciałem wspiera również rozwój koordynacji ruchowej oraz pozwala na wyrażenie się poprzez sztukę.
5. Zabawy z ciastoliną
Zabawy z ciastoliną to świetny sposób na rozwijanie wielu zmysłów dziecka na raz oraz stymulowanie jego kreatywności i wyobraźni. Zagniatanie, ugniatanie, wycinanie i układanie ciastoliny w różne kształty, przyczynia się do rozwijania motoryki małej, koordynacji ruchowej i umiejętności manualnych.
Zabawy z ciastoliną dostarczają dziecku różnorodnych bodźców sensorycznych, takich jak faktura, zapach i kolor, co pobudza jego zmysły i pomaga w rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej i dotykowej. Są również świetnym sposobem na naukę kolorów, kształtów i proporcji, gdyż dziecko może tworzyć różne modele i porównywać je między sobą.
6. Bańki mydlane
Bańki mydlane to doskonała zabawa, która angażuje wiele zmysłów dziecka – wzroku, dotyku, słuchu, a nawet ruchu. To prosta, a jednocześnie niezwykle fascynująca aktywność, która może być wykorzystana zarówno w domu, jak i na świeżym powietrzu.
7. Kolorowe woreczki
Kolorowe woreczki sensoryczne to jedna z najprostszych, a jednocześnie najbardziej wszechstronnych form zabawy sensorycznej. Można je łatwo wykonać samodzielnie w domu, wypełniając małe woreczki różnymi materiałami o zróżnicowanej fakturze, ciężarze czy temperaturze. To zabawa, która angażuje przede wszystkim zmysł dotyku, ale też dotyk czy powonienie – zależnie od tego, jakie woreczki przygotujesz.
Dziecko dotyka woreczków wypełnionych np. ryżem, grochem, kaszą, watą, żelem, fasolą czy kamykami. Każde wypełnienie daje inne doznanie: miękkość, twardość, chłód, szorstkość, sypkość. Dzięki temu rozwija się wrażliwość dotykowa (tzw. system taktylny).
8. Balonowe stempelki
W tej zabawie do różnokolorowych baloników nalewamy wodę (wystarczy tyle, żeby je obciążyć), w ten sposób powstaną stempelki.
Przygotuj paletę z farbami w różnych kolorach i rozpocznij zabawę. Balonowe stempelki są miękkie i elastyczne, a przelewająca się w środku woda przyciąga uwagę i sprawia, że dobrze leżą one w rączkach. Balonami najlepiej maluje się poprzez odbijanie pieczątek, używając je jak szerokiego pędzla lub tocząc po papierze jak piłkę.
9. Zapachowe zagadki
Podczas zajęć sensorycznych warto też pomyśleć o zmyśle powonienia. Aby zorganizować w domu zapachowe zagadki, do słoiczków wsypujemy ziarna kawy, kakao, cynamon, skórkę pomarańczy, liście mięty lub bazylii. Dobrze, żeby pojemniki nie były przezroczyste – wtedy maluchy naprawdę skupią się na zapachu.
Dzieci, wąchając, mogą podzielić słoiczki na te, które pachną dla nich ładnie lub brzydko, albo (jeśli przygotujemy po dwa słoiki z taką samą zawartością) odnajdywać pary identycznych zapachów.
10. Robaki spaghetti
Robaki spaghetti to zabawa sensoryczna, która z jednej strony wywołuje śmiech i zaskoczenie, a z drugiej – intensywnie stymuluje zmysły dotyku, wzroku i zapachu. Polega na zabawie ugotowanym, zabarwionym makaronem spaghetti, który wygląda i zachowuje się jak śliskie, miękkie robaki.
Główną atrakcją jest konsystencja – makaron jest miękki, śliski, czasem chłodny, a jego „robakowaty” kształt daje intensywne doznania dotykowe. Dziecko może go zgniatać, przesypywać, przeciskać przez palce, nawlekać, rozciągać – to ćwiczy wrażliwość sensoryczną i motorykę małą.
11. Zabawa światłem i cieniami
Zabawa światłem i cieniem rozwija wyobraźnię, stymuluje zmysły i zachęca dziecko do eksperymentowania. Może odbywać się z użyciem latarki, rzutnika, lampki, naturalnego światła dziennego lub specjalnych tablic świetlnych. To zabawa spokojna, ale pełna magii, która pozwala dziecku odkrywać zależności między światłem, cieniem, kształtem i ruchem.
Najprostszą formą tej zabawy jest rzucanie cieni o określonych kształtach, tzw. zwierzątek. Może temu towarzyszyć opowiadanie historii. Co jeszcze można robić ze światłem i cieniem?
- Budować scenerie z zabawek lub wycinanek (drzewa, zwierzęta, budynki).
- Obserwować, jak cień się zmienia w zależności od ruchu i źródła światła.
- Rysować kontury cieni na papierze.
- Eksperymentować z kolorowymi folijkami lub klockami (na tablicy świetlnej).
- Rzucać cień własnego ciała i próbować go „złapać”.
- Naśladowanie cieni partnera zabawy w ruchu.
12. Pudełko sensoryczne
Umieść w zamkniętym pudełku z wyciętymi otworami na dziecięce rączki różne przedmioty jeden po drugim i pozwól maluchowi zgadnąć, czym są, bez podglądania.
W pudełku można umieszczać różne materiały, takie jak: piasek, ryż, makaron, gąbki, koraliki, kulki z pianki, futerka, tasiemki, itp. Zabawa pomaga dziecku rozwijać umiejętności poznawcze, kreatywność, koordynację ruchową i zdolności językowe przez opisywanie tekstur i swoich wrażeń związanych z doznaniami sensorycznymi.
13. Minidegustacja
Minidegustacja to zabawa sensoryczna, która angażuje przede wszystkim zmysły smaku i węchu, ale także wzroku, dotyku i słuchu. Polega na próbowaniu różnych produktów spożywczych w formie „degustacyjnej” – małych porcji podanych w sposób atrakcyjny i zachęcający do uważnego smakowania. To doskonały sposób na budowanie pozytywnej relacji z jedzeniem i oswajanie z nowymi smakami, tekstrurami czy zapachami.
14. Zabawy z kisielem
Do zabawy wystarczy przygotować kisiel zgodnie z instrukcją na opakowaniu i dodać do niego różne dodatki. Można dodać np. barwniki spożywcze, kolorowe koraliki, cekiny, perełki lub figurki, które zachęcą dziecko do eksploracji i interakcji z kisielem.
Maluch może wchodzić w kisiel, zagłębiać się w niego rękoma, tworzyć z niego kształty lub zdejmować z siebie przyklejające się kawałki. Takie zabawy sensoryczne z kisielem pozwalają na rozwijanie koordynacji ruchowej, zmysłu dotyku oraz wyobraźni przestrzennej.
Zabawy sensoryczne na świeżym powietrzu
1. Naturalna ścieżka sensoryczna
Naturalna ścieżka sensoryczna polega na przechodzeniu boso przez różne naturalne materiały ułożone w kolejnych segmentach ścieżki. To doświadczenie silnie angażujące zmysł dotyku (receptory w stopach), ale także wpływające na rozwój równowagi, koordynacji i świadomości ciała. Do stworzenia naturalnej ścieżki sensorycznej możesz wykorzystać np.:
- kamyki,
- szyszki,
- mech,
- piasek,
- korę,
- trawę,
- ziemię,
- liście,
- wodę,
- żołędzie,
- trociny,
- glinę.
2. Malowanie wodą na chodniku
Pozwól dziecku „malować” wzory na chodniku, podjeździe czy murku. Maluch zaangażuje więcej zmysłów, jeśli będzie odciskał mokre ślady swoich stóp i dłoni.
3. Zabawa w poszukiwaczy faktur
Podczas spaceru poproś dziecko, by znalazło coś:
- szorstkiego,
- miękkiego,
- pachnącego,
- zimnego,
- gładkiego itp.
Ta zabawa nie tylko stymuluje zmysły, ale też ćwiczy spostrzegawczość i dostarcza wiedzy o otaczającym świecie.
4. Zabawa w piaskownicy
Piaskownica jest jednym z ulubionych miejsc zabaw dla maluchów między innymi dlatego, że dostarcza bodźców sensorycznych. Stanie się jeszcze ciekawsza, gdy piasek będzie mokry. Zobaczcie, co wtedy można z nim zrobić.
5. Puszczanie i łapanie baniek mydlanych
Na zewnątrz można swobodnie bawić się w puszczanie baniek mydlanych. Obserwujcie, jak się zmieniają zależnie od pogody. Pozwól dziecku gonić i łapać bańki, aby rozwijać nie tylko wzrok, ale też motorykę, propriocepcję oraz zmysł przedsionkowy.
6. Zamiatanie
Zamiatanie to świetne ćwiczenie na motorykę małą oraz koordynację oko-ręka. Rozsyp na twardej nawierzchni: piach, mąkę, kaszę czy trociny. Zadaniem dziecka jest zamiatanie materiału. Obserwujcie, co zamiata się łatwiej, a co trudniej.
Na co uważać podczas zabaw sensorycznych?
Zabawy tego typu wymagają szczególnej czujności rodziców zarówno z uwagi na różne składniki, jak i faktury. Przestrzegaj poniższych zasad, aby Twój maluch był bezpieczny:
- Nigdy nie zostawiaj dziecka samego.
- Zabawki i akcesoria muszą być nietoksyczne i przeznaczone do kontaktu z dzieckiem.
- Uważaj na alergeny – niektóre dzieci mogą być uczulone np. na mąkę pszenną, olejki zapachowe czy barwniki spożywcze.
- Nie podawaj dziecku do zabawy drobnych elementów, które mogłoby połknąć lub wsadzić do nosa czy ucha. Dzieci do około 3. roku życia wkładają do buzi wszystko, co mają w rękach. Jeśli Twój brzdąc jest na typ etapie, wybieraj przedmioty, które są jadalne i na tyle duże, że dziecko nie wsadzi ich do ust.
- Zadbaj o higienę – myj ręce przed i po zabawie, szczególnie jeśli używasz produktów spożywczych.
- Nie pozwalaj dziecku jeść materiałów sensorycznych, chyba że są one przygotowane z bezpiecznych, jadalnych składników.
- Zawsze sprawdzaj temperaturę materiałów – np. piasku, wody czy żelu – zanim dziecko ich dotknie.
- Jeśli w zabawie używasz śliskich materiałów (woda, żel, mydliny) zwiększ czujność i zadbaj o sprawdź, czy dziecko będzie w stanie utrzymać równowagę.
- Obserwuj reakcje dziecka – jeśli coś je niepokoi, drażni lub wywołuje silny dyskomfort, przerwij zabawę.
- Dostosuj poziom trudności i rodzaj bodźców do wieku oraz wrażliwości sensorycznej dziecka.
Sensoryka to więcej niż zabawa
Trudno wyobrazić sobie wczesny rozwój dziecka bez zabaw sensorycznych. Integracja sensoryczna stanowi bazę dla rozwoju: poznawczego, motorycznego, emocjonalnego i społecznego. Wprowadzenie różnorodnych aktywności sensorycznych w codzienne życie dziecka może mieć duży pozytwny wpływ na jego zdolności adaptacyjne i ogólny rozwój.
Czy próbowaliście już w domu zabaw sensorycznych? Jakie są wasze ulubione? A może chcielibyście połączyć je z nauką języka angielskiego dla dzieci? Koniecznie dajcie nam znać w sekcji komentarzy poniżej.
