Metafora – czym jest i dlaczego jej używamy?

Metafora to środek stylistyczny, który polega na przeniesieniu cech jednego pojęcia na inne, bez użycia słów „jak” lub „niczym”. Mówiąc prościej, funkcją metafory jest łączyć różne rzeczy w sposób symboliczny, w taki sposób, aby ułatwić zrozumienie i tworzyć nowe skojarzenia. W zasadzie, każdy z nas może tworzyć metafory.

Co ciekawe, Arystoteles twierdził, że metafora to nic innego, jak przeniesienie nazwy jednej rzeczy na drugą. Tymczasem nie każda metafora jest porównaniem, choć już każde porównanie jest metaforą. Ten sam schemat dotyczy związków frazeologicznych. Jak widać, nawet tak wielcy filozofowie czasami się mylili.

Przykładem metafory może być zdanie:

• Czas to pieniądz.

W rzeczywistości czas i pieniądze to dwie różne rzeczy, ale w tej metaforze traktujemy czas tak, jakby miał wartość finansową – można go oszczędzać, tracić albo inwestować.

Metafory pojawiają się nie tylko w tekstach literackich. Wielu z nich używamy na co dzień w języku potocznym, często nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Kiedy mówimy, że ktoś ma „złote serce” albo że „światło nadziei” rozbłysło w czyimś życiu, używamy metafor, by lepiej oddać nasze myśli i emocje. Ich zastosowanie prowadzi do powstawania nowych sposobów patrzenia na świat.

Definicja metafory według PWN brzmi następująco:

metafora [gr. metaphorá ‘przeniesienie’], inaczej przenośnia, zespół słów, w których znaczenie jednych zostaje przeniesione na znaczenie pozostałych słów, na zasadzie dostrzeżonego między nimi, mniej lub bardziej odległego pokrewieństwa;

Przenośnia to synonim metafory, ale o nieco szerszym znaczeniu, bo oznacza też tzw. metonimię, która jest najogólniej rzecz ujmując, zastąpieniem jakiejś rzeczy inną, ale w taki sposób, by zachować między nimi zależność, np. możemy powiedzieć: czytam Szekspira, zamiast czytam utwory Szekspira. Innym przykładem może być zastąpienie słowa „miłość” wyrazem „serce”. Jej celem jest dodawanie warstw znaczeniowych do tekstu. 

Przykładem przenośni może być zatem zarówno metafora, taka jak: chwytać byka za rogi, jak i metonimia, taka jak: boli mnie serce (w znaczeniu, że ktoś zranił moje uczucia). 

Rodzaje metafor – wyjaśnienie i przykłady

Nie ma jednego gatunku metafory. Działa ona na zasadzie analogii i jest pojęciem obejmującym różne środki stylistyczne, takie jak wspomniana metonimia oraz: 

Synekdocha – część zamiast całości

Synekdocha to szczególny rodzaj metafory, w którym część czegoś odnosi się do całości lub odwrotnie – całość symbolizuje jedynie fragment. 

Przykłady synekdochy:

• „Wszystkie ręce na pokład” – ręce symbolizują ludzi, którzy mają pomóc.
• „Żywić całą rodzinę” – słowo „żywić” odnosi się nie tylko do jedzenia, ale do ogólnego dbania o rodzinę.
• „Sto głów przyszło na wykład” – „głowy” oznaczają ludzi, a nie dosłownie ich głowy.

Hiperbola – przesadnia dla wzmocnienia wyrazu

Hiperbola to środek stylistyczny polegający na przesadnym wyolbrzymieniu rzeczywistości w celu podkreślenia znaczenia danej sytuacji. 

Przykłady hiperboli:

• „Umieram z głodu” – osoba nie umiera naprawdę, ale chce podkreślić, jak bardzo jest głodna.
• „To było najdłuższe pięć minut w moim życiu” – w rzeczywistości pięć minut nie może się wydłużyć, ale czas wydawał się dłuższy z powodu emocji.
• „Płakała oceanem łez” – nikt nie może wypłakać oceanu, ale hiperbola sugeruje ogromne emocje.

Animizacja – nadanie cech istot żywych rzeczom martwym

Animizacja polega na przypisaniu przedmiotom, zjawiskom czy pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych. 

Przykłady animizacji:

• „Wiatr śpiewał w koronach drzew” – wiatr nie może śpiewać, ale dźwięki, które wydaje, przypominają śpiew.
• „Cień skradał się po ścianie” – cień nie porusza się samodzielnie, ale wydaje się, jakby miał własną wolę.
• „Fala gniewnie uderzyła o brzeg” – woda nie ma emocji, ale metaforycznie można jej przypisać gniew.

Animizacja sprawia, że opisy stają się bardziej obrazowe i pobudzają wyobraźnię czytelnika.

Personifikacja – przypisanie cech ludzkich

Personifikacja to rodzaj metafory, w której rzeczom, zwierzętom, zjawiskom lub abstrakcyjnym pojęciom przypisuje się cechy i zachowania właściwe ludziom. 

Przykłady personifikacji:

• „Słońce leniwie przeciągało się nad horyzontem” – słońce nie może się przeciągać, ale ten obraz sugeruje powolny wschód.
• „Los uśmiechnął się do mnie” – los nie ma twarzy ani uczuć, ale personifikacja nadaje mu ludzkie cechy.
• „Czas nie czeka na nikogo” – czas jest abstrakcyjnym pojęciem, ale w tej metaforze działa jak osoba.

Metafora a idiom – czy to to samo?

Na pierwszy rzut oka metafory i idiomy mogą wydawać się podobne. W końcu oba te środki językowe sprawiają, że słowa zyskują dodatkowe, niedosłowne znaczenie. Istnieją jednak między nimi pewne istotne różnice. 

Metafory pozwalają inaczej przedstawić rzeczywistość, ale w taki sposób, który łatwo zrozumieć. Jeśli ktoś powie, że „życie to podróż”, intuicyjnie zrozumiemy, że chodzi o zmienność losu, różne etapy, wybory i cele. Wyjątkiem jest tutaj metafora poetycka, która ma odbiorcę zaskakiwać i często stanowić formę pewnej zagadki.

Idiom natomiast to wyrażenie o ustalonym znaczeniu, które często nie wynika logicznie ze znaczeń poszczególnych słów. Na przykład:

• It’s raining cats and dogs. (Leje jak z cebra.)
• Spill the beans. (Wygadać się.)

Jeśli ktoś usłyszy idiom po raz pierwszy, może mieć trudność ze zrozumieniem jego znaczenia, ponieważ nie wynika ono bezpośrednio z użytych słów.

Metafora po angielsku to metaphor. Poniżej przygotowaliśmy listę kilkunastu przenośni, które z pewnością wzbogacą Twoją znajomość języka.

Time is money (Czas to pieniądz)

To jedna z najbardziej znanych przykładów metafor, podkreślająca, że czas jest zasobem – czymś, co można „tracić”, „oszczędzać” lub „inwestować”.

Wyobraź sobie przedsiębiorcę, który mówi: I can’t waste time on this meeting, time is money! Nie chodzi o to, że czas dosłownie można włożyć do portfela. Ta metafora podkreśla, że każda minuta może być wykorzystana produktywnie – na pracę, rozwój czy zdobywanie pieniędzy.

Life is a journey (Życie to podróż)

Każdy z nas wędruje przez życie – mamy cel, podejmujemy decyzje, czasem się gubimy, a czasem znajdujemy właściwą drogę.

Ta metafora bazuje na nierzeczywistych obrazach. Możemy mówić o „wyboistej drodze” życia, „skręcaniu na nową ścieżkę” czy „dotarciu do celu”.

Przykład w zdaniu: He’s at a crossroads in his life, trying to decide between two career paths. (Stoi na rozdrożu swojego życia, próbując wybrać między dwiema ścieżkami kariery.)

Co ciekawe, metafora życia jako podróży jest uniwersalna i występuje w wielu kulturach. W literaturze można ją znaleźć m.in. w „Boskiej Komedii” Dantego, gdzie autor symbolicznie podróżuje przez piekło, czyściec i raj.

The world is a stage (Świat to scena)

To metafora pochodząca od Williama Szekspira, z monologu Jaquesa w sztuce Jak wam się podoba:

„All the world’s a stage,
And all the men and women merely players”

(W języku polskim: „Cały świat to scena, a ludzie na nim to tylko aktorzy”)

Szekspir sugeruje, że życie to teatr, w którym każdy człowiek odgrywa swoją rolę. Przybieramy maski, dostosowujemy się do sytuacji, zmieniamy role w zależności od wieku, statusu czy relacji.

W praktycznym użyciu można powiedzieć: He was just acting – the world is a stage after all! (Tylko udawał – w końcu świat to scena!).

She has a heart of stone (Ma serce z kamienia)

Jeśli ktoś ma „serce z kamienia”, to znaczy, że jest zimny, nieczuły i nie okazuje emocji.

Wyobraź sobie osobę, która patrzy obojętnie na cierpienie innych i nie daje się wzruszyć. Możesz powiedzieć: No matter how much I begged, she wouldn’t change her mind. She has a heart of stone.

Jest to metafora przeciwna do „złotego serca” (a heart of gold), które oznacza osobę dobrą i empatyczną. 

His words cut deep (Jego słowa były jak ostrze noża)

To metafora opisująca bolesne, raniące słowa.

Kiedy ktoś mówi coś, co sprawia nam przykrość, czujemy się tak, jakbyśmy zostali fizycznie zranieni. His words cut deep – I’ll never forget what he said.

The classroom was a zoo (Klasa była jak zoo)

Nie chodzi o to, że w klasie biegały małpy i żyrafy, ale że panował tam chaos.

Przykładowe zdanie: I walked into the classroom, and it was a zoo. Kids were running, shouting, and throwing things.

The news hit me like a ton of bricks (Ta wiadomość uderzyła mnie jak tona cegieł)

Gdy ktoś usłyszy szokującą, trudną do przyjęcia informację, czuje się przytłoczony – zupełnie jakby coś go zmiażdżyło, możemy powiedzieć: When I heard about the accident, it hit me like a ton of bricks.

She’s a night owl (Jest nocnym markiem)

Osoba, która jest najbardziej aktywna i produktywna w nocy.Przykład w zdaniu: I’m more productive at night – I guess I’m just a night owl.

He has the Midas touch (Ma dotyk Midasa)

Króla Midasa pamiętasz zapewne z mitologii greckiej – tak, to ten bohater, który zamieniał wszystko w złoto. Metafora z nim związana oznacza osobę, która odnosi sukces w każdej dziedzinie życia: Everything he does turns into a success. He has the Midas touch.

The silence was deafening (Cisza była ogłuszająca)

To też przykład paradoksu – cisza nie wydaje dźwięku, ale bywa tak intensywna i przeszywająca, że aż ją „słychać”: After the argument, the silence was deafening.

The world is at your feet (Świat leży u twoich stóp)

To metafora sukcesu i nieograniczonych możliwości: You’ve graduated with top honors – the world is at your feet!

His mind is a sponge (Jego umysł to gąbka)

Tak możemy powiedzieć o osobie, która szybko i łatwo przyswaja wiedzę: He learns so fast, his mind is a sponge!

Język angielski to klucz do sukcesu, a dzieci uczą się go najszybciej, gdy jest to dla nich zabawa! W Novakid lekcje to więcej niż nauka – to podróż przez świat językowych zależności, ciekawych historii i rozmów z nauczycielami. Z nami Twoje dziecko szybko opanuje angielski, nawet jeśli zaczyna naukę zupełnie od zera. 

• Nauka przez zabawę i ciekawe historie
• Lekcje online z wykwalifikowanymi nauczycielami
• Indywidualne podejście do Twojego dziecka

Zapisz się na bezpłatną lekcję próbną i sprawdź, jak uczymy w praktyce.

Czas na wyzwanie! Rozwiąż quiz i sprawdź, czy rozumiesz metafory tak dobrze, jak myślisz.

Zadanie 1: Dopasuj metaforę do jej znaczenia