Jak rozmawiać z dzieckiem o emocjach? Wytłumaczenie emocji dzieciom

Emocje to krótkotrwałe reakcje psychiczne, które powstają w odpowiedzi na różne zdarzenia lub myśli. Są mocno związane z naszym ciałem, wpływają na nasze samopoczucie i zachowanie. 

Definicja emocji, którą można wykorzystać dla młodszych dzieci to: „Emocje to to, co czujesz w środku, kiedy coś się dzieje – mogą cię sprawić, że będziesz szczęśliwy, smutny, zły lub bać się czegoś”. Uczucia, to z kolei trwalsze stany emocjonalne, które mogą być bardziej złożone.

Warto pamiętać, że rozmowa z dzieckiem o emocjach jest inna niż z dorosłym. Dzieci dopiero uczą się rozumieć swoje emocje i uczucia, więc ważne jest, aby dostosować język i podejście dopasowane do ich poziomu zrozumienia otaczającego świata. Kiedy mówimy o emocjach dla dzieci, możemy je opisać prosto jako to, co dziecko czuje, kiedy jest szczęśliwe, smutne, złośliwe lub przestraszone. 

Ważne jest, aby dzieci potrafiły wyrażać swoje emocje zarówno przed rodzicami, jak i rówieśnikami. Rozmawiając z dziećmi o tym, co czują, warto pogłębiać ich przemyślenia, zachęcać do zadawania pytań i odpowiadać na nie w sposób jasny i szczery. 

Warto też nauczyć dziecko klasyfikować emocje, ale unikać karania za wyrażanie uczuć, nawet negatywnych. Rozpoznanie i radzenie sobie z emocjami, a także kontrolowanie własnych reakcji, jest kluczowe dla zdrowego rozwoju dziecka i budowania inteligencji emocjonalnej.

Przy rozmowie o emocjach z dzieckiem, warto stworzyć bezpieczną przestrzeń, w której pociecha będzie mogła swobodnie wyrazić swoje odczucia. Wspierajmy dzieci w przeżywaniu emocji i starajmy się zadawać pytania, które pomogą dzieciom lepiej zrozumieć to, co nimi kieruje. Warto zadawać pytania takie jak:

• Jak się czujesz teraz?
• Czy masz w sobie jakieś emocje, o których chciałbyś porozmawiać?
• Co sprawiło, że czujesz się tak?
• Czy to uczucie jest dla ciebie nowe, czy może już wcześniej je doświadczałeś?
• Jakie myśli towarzyszą tej emocji?
• Czy masz jakieś nazwy dla tej emocji? Jak byś ją opisał?
• Czy ta emocja jest silna, czy raczej delikatna?
• Czy ta emocja jest przyjemna, nieprzyjemna czy może mieszana?
• Czy możesz wymienić sytuacje, w których częściej odczuwasz te emocje?
• Co myślisz, że mógłbyś zrobić, aby sobie pomóc lub zmniejszyć te emocje?

Dzieci podczas rozmowy o emocjach powinny wiedzieć, że wszystkie emocje są naturalne i że każdy je odczuwa. Niezależnie od tego, czy jest to radość, smutek, złość czy strach, każda emocja ma swoje miejsce i jest ważna.

Wytłumaczenie dzieciom emocji może obejmować wiele różnych aspektów, takich jak opisywanie, jak te emocje mogą się czuć fizycznie (na przykład „kiedy jesteś zły, możesz czuć, jak twoje serce bije szybciej”) czy pokazywanie, jak różne emocje mogą wyglądać na twarzach innych ludzi. Warto również pomóc dzieciom zrozumieć, że emocje mogą wpływać na to, jak się zachowujemy, ale że mamy kontrolę nad tym, co robimy, kiedy te emocje nas „dopadną”.

Wszystkie emocje są ważne. Ważne jest, aby dziecko wiedziało, że odczuwanie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji jest normalne i potrzebne. Można to osiągnąć poprzez rozmowy na tematy takie jak, czym jest miłość (emocja: szczęście), jakie emocje wywołuje rozwód rodziców (emocje: smutek, złość), czy z jakimi emocjami wiążę się przyjaźń (emocje: radość, spokój).

4 podstawowe emocje dla dziecka

Dzieci odczuwają wiele różnych emocji, ale cztery główne i najważniejsze to: szczęście, złość, strach i smutek. 

• Szczęście – to pozytywna emocja, którą dzieci odczuwają, gdy są zadowolone, na przykład podczas zabawy lub otrzymywania prezentów. Możemy uczyć dzieci wyrażania tej emocji poprzez uśmiech i słowa jak „jestem szczęśliwy”.
• Złość – ta emocja pojawia się, gdy dziecko jest sfrustrowane lub nie może dostać tego, czego chce. Ważne jest, aby nauczyć dziecko mówić o swojej złości, zamiast używać agresji. Na przykład, dzieci mogą wyrażać złość poprzez powiedzenie „Jestem zły, bo nie mogę się bawić na dworze”.
• Strach – dzieci często boją się nieznanego lub mają obawy związane z ciemnością, potworami itp. Uczmy je rozpoznawania strachu i dzielenia się nim, mówiąc np. „Boję się tego dużego psa”.
• Smutek – to emocja, którą dzieci odczuwają, gdy są przygnębione lub rozczarowane. Ważne jest, aby zachęcać je do wyrażania smutku poprzez słowa, na przykład „Jestem smutny, bo moja zabawka się zepsuła”.

Poniżej znajdziesz 5 prostych ćwiczeń dla dzieci do rozwoju inteligencji emocjonalnej:

• Karty emocji – Użyj kart z różnymi emocjami i zachęć dziecko, aby wybrało kartę odpowiadającą temu, co czuje w danym momencie.
• Dziennik emocji – Zachęcaj (zwłaszcza starsze dziecko) do prowadzenia dziennika, w którym będzie mogło pisać lub rysować swoje uczucia i emocje.
• Rozmowy o emocjach – Codziennie znajdź czas na rozmowę z dzieckiem o tym, co czuło w ciągu dnia, co wywołało radość, a co smutek. Dzielcie się nawzajem swoimi szczerymi emocjami.
• Role-play – Bawcie się w odgrywanie ról, gdzie możecie symulować różne sytuacje i emocje. Idealną grą do tego będa kalambury. 
• Gry na rozwój inteligencji emocjonalnej u dzieci – to jeden z najskuteczniejszych sposobów, które nie tylko rozwijają inteligencję emocjonalną, ale także bawią najmłodszych. Takie gry i zabawy rozwijające inteligenję emocjonalną łatwo jest przeprowadzić w domu i nie wymaga to szczególnie dużych przygotowań. 

Ciekawą propozycją w literaturze, która może pomóc w edukacji emocjonalnej najmłodszych, jest seria książek dla dzieci autorstwa Elizabeth Cole. Obrazkowe książeczki skierowane do dzieci pomagają im zrozumieć i wyrażać swoje emocje. 

Będąc matką dwójki dzieci, Elizabeth Cole doskonale rozumie, że dzieciństwo to wspaniały okres życia wypełniony ogromną ilością różnych i często zmieniających się emocji. 

Odkąd Elizabeth uzyskała tytuł magistra psychologii na Uniwersytecie w Nowym Orleanie w 2008 roku, całkowicie poświęciła się badaniu dzieci, poznaniu ich potrzeb i prawdziwych emocji. Pięcioletni okres pracy w charakterze nauczyciela szkolnego poszerzył doświadczenie autorki i zmotywował  do napisania bestsellerowej serii książek dla dzieci.

Różnorodne zachowania dzieci mogą być bezpośrednio związane z ich emocjami. Na przykład, jeśli dziecko skacze z radości, prawdopodobnie jest szczęśliwe, ale jeśli unika kontaktu wzrokowego, może być smutne lub przestraszone. Dlatego ważne jest, aby rodzice byli świadomi, jak ich dzieci indywidualnie wyrażają emocje, i pomagali im w nazywaniu tych emocji. Najlepiej w momencie, kiedy te emocje występują. 

Wspieranie dzieci w radzeniu sobie z emocjami, zwłaszcza trudnymi, jest niezmiernie ważne. Więcej na temat radzenia sobie ze złością i trudnymi emocjami u dzieci znajdziesz w osobnym artykule na blogu Novakid.

Trudne emocje, takie jak miłość, są bardziej złożone i często związane z długotrwałymi uczuciami. Uczucia mogą wpływać na nasze emocje, ale różnią się tym, że trwają dłużej i są często mniej intensywne niż emocje. Na przykład, miłość do przyjaciela może prowadzić do odczuwania radości, gdy się z nim spędzimy. Aby wytłumaczyć te bardziej złożone uczucia dzieciom, możemy:

• Używać prostych słów – Użyj prostych słów, które dziecko może zrozumieć. Na przykład, „Miłość to kiedy bardzo, bardzo lubisz kogoś lub coś i czujesz się szczęśliwy, gdy jesteś blisko tej osoby lub rzeczy”.
• Opowiadać historie – Dzieci uwielbiają słuchać historii. Opowiedz im krótkie historie, w których bohaterowie doświadczają różnych uczuć, takich jak miłość, smutek czy złość.
• Pokazywać przykłady – Używaj codziennych sytuacji, aby pokazać dziecku przykłady różnych emocji i uczuć, jakie mogą one wywoływać. Na przykład, podczas wspólnego oglądania filmu, zwróć uwagę na uczucia bohaterów i pytaj dziecko, jakie emocje ono odczuwa w danej scenie.
• Praktykować wyrażanie uczuć – Zachęcaj dziecko do mówienia o swoich uczuciach i emocjach. Na przykład, jeśli dziecko mówi, że jest smutne, pytaj, co sprawiło, że się tak poczuło.

Zrozumienie emocji jest ważnym elementem rozwoju inteligencji emocjonalnej u dzieci, która rozwija się, w miarę jak dorastamy. Istnieją jednak znaczące różnice w tym, jak dorośli i dzieci rozumieją emocje. Te różnice są wynikiem długoletniego w przypadku dorosłych procesu dojrzewania mózgu, licznych doświadczeń życiowych i nauk społecznych wynikających z codziennego życia.

Jak dorośli rozumieją emocje?

Dorośli rozumieją emocje w złożony, abstrakcyjny i bardziej pełny sposób niż dzieci. Dorosłe rozumienie emocji cechuje: 

• Większa złożoność – Dorośli są często w stanie rozpoznać i zrozumieć bardziej złożone emocje, takie jak nostalgia, ironia, czy empatia. Są też zdolni do doświadczania mieszanych emocji w jednym momencie, jak na przykład odczuwanie radości i smutku jednocześnie.
• Regulacja emocjonalna – Dorośli mają zwykle lepsze umiejętności regulowania swoich emocji w porównaniu z dziećmi. Są bardziej świadomi tego, jak ich emocje wpływają na ich zachowanie i decyzje, i częściej stosują strategie radzenia sobie z nimi.
• Empatia i teoria umysłu – Dorośli są bardziej skłonni do empatii i zdolni do rozumienia perspektywy innych osób. Rozumieją, że inni ludzie mogą mieć różne emocje i perspektywy.
• Analiza sytuacyjna – Dorośli są częściej zdolni do analizowania sytuacji i rozumienia, jak różne czynniki mogą wpływać na ich emocje oraz emocje innych osób.

Jak dziecko rozumie emocje?

Dzieci, zwłaszcza te najmłodsze nie rozumieją jeszcze w pełni emocji, bo uczą się dopiero je poznawać. Dziecięce rozumienie emocji cechuje: 

• Prostsze emocje – Dzieci, zwłaszcza w młodszym wieku, rozumieją głównie podstawowe emocje, takie jak radość, smutek, złość, i strach. W miarę jak rosną, zaczynają rozumieć bardziej złożone emocje, ale to jest proces, który trwa wiele lat.
• Trudności w regulacji emocjonalnej – Dzieci często mają trudności w kontrolowaniu swoich emocji. Mogą reagować impulsywnie lub wybuchowo, ponieważ ich umiejętności regulacji emocjonalnej są jeszcze w fazie rozwoju.
• Ograniczone zrozumienie perspektywy innych – Młodsze dzieci mogą mieć trudności w rozumieniu, że inni mogą mieć inne uczucia lub punkty widzenia. To zrozumienie rozwija się w miarę dojrzewania.
• Skupienie na bezpośrednich przyczynach – Dzieci często skupiają się na bezpośrednich przyczynach swoich emocji, takich jak brak możliwości zabawy z zabawką, nie rozumiejąc pełnego kontekstu sytuacji.

Rozmawianie z dziećmi o emocjach i uczuciach jest kluczowe dla ich rozwoju emocjonalnego. Pomaga im zrozumieć, co czują, i uczy ich, jak odpowiednio wyrażać te uczucia. Ważne jest, aby rodzice podchodzili do tego tematu z empatią, cierpliwością i otwartością, używając prostego języka, który dziecko może łatwo i bezpośrednio zrozumieć. 

Włączanie emocji w codzienne rozmowy, opowiadanie historii i pokazywanie przykładów różnych uczuć może pomóc w edukacji emocjonalnej dziecka. Wspierając dzieci w rozpoznawaniu i wyrażaniu emocji, pomagamy im budować silne fundamenty na przyszłość, które przydadzą się w życiu prywatnym i zawodowym.