Jak wytłumaczyć dziecku co to jest szacunek?

Nauczanie szacunku wymaga dostosowania metod do wieku dziecka.

U maluchów (1-3 lata) kluczowe jest modelowanie zachowań – na przykład mówienie „proszę” i „dziękuję” oraz okazywanie empatii w codziennych sytuacjach. Dla przedszkolaków (3-6 lat) skuteczne będą proste reguły i gry edukacyjne promujące szacunek, jak np. „gra w dzielenie się zabawkami” czy „co to znaczy być miłym”. W przypadku dzieci w wieku szkolnym (7-12 lat) można wprowadzać bardziej złożone dyskusje dotyczące szacunku, np. o różnicach kulturowych, indywidualnych granicach i empatii wobec innych.

W każdej grupie wiekowej warto również chwalić dziecko za zachowania świadczące o szacunku, aby wzmacniać pozytywne nawyki. Pamiętaj, że konsekwencja w działaniu i dawanie dziecku własnego, dobrego przykładu są kluczowe w procesie uczenia się szacunku przez pociechę. Pod spodem znajdziesz praktyczną ściągę, jakie sposoby nauczenia dzieci szacunku sprawdzą się najlepiej w poszczególnych grupach wiekowych. 

1. Dla maluchów (1-3 lata):

• Scenariusz 1: Wprowadzenie prostych gestów uprzejmości, jak mówienie „dzień dobry” na powitanie i „do widzenia” na pożegnanie. Ucz dziecko tych zwrotów, pokazując, jak je stosować w interakcjach z rodziną i przyjaciółmi.
• Scenariusz 2: Nauka dzielenia się zabawkami. W trakcie zabawy z innymi dziećmi, zachęcaj malucha do oddawania zabawek kolegom i koleżankom na krótki czas, wyjaśniając, że to wyraz szacunku i troski o innych.

2. Dla przedszkolaków (3-6 lat):

• Scenariusz 1: Utworzenie „drzewa szacunku” – dzieci mogą przyklejać liście lub owoce na drzewo za każdym razem, gdy wykażą się szacunkiem (np. poczekają na swoją kolej, będą mili dla innych). To wizualny sposób na pokazanie, jak szacunek „rośnie” dzięki ich działaniom.
• Scenariusz 2: Gry i zabawy w odgrywanie roli. Organizuj zabawy, w których dzieci przejmują role dorosłych (np. nauczyciela, lekarza), ucząc się, jak ważne jest okazywanie szacunku innym, niezależnie od roli, jaką pełnią.

3. Dla dzieci w wieku szkolnym (7-12 lat):

• Scenariusz 1: Prowadzenie dyskusji na temat bohaterów z książek czy filmów, którzy wykazują się szacunkiem lub jego brakiem. Analizujcie razem ich zachowania i konsekwencje, zachęcając dzieci do refleksji nad własnymi działaniami.
• Scenariusz 2: Organizowanie projektów grupowych, gdzie ważna jest współpraca i wzajemny szacunek. Daj zadania wymagające pracy zespołowej, ucząc dzieci, jak ważne jest słuchanie innych i szanowanie ich opinii.

Efektywna komunikacja z dzieckiem na temat szacunku powinna opierać się na zastosowaniu odpowiednich technik i spojrzenia na nie przez pryzmat wieku oraz etapu rozwoju dziecka. Warto używać prostego i zrozumiałego języka, angażować dziecko w rozmowę poprzez pytania i odpowiedzi oraz wykorzystywać do ćwiczeń codzienne sytuacje i przykłady.

Poniżej znajduje się przykładowa odpowiedź, od której każdy rodzic może rozpocząć z dzieckiem rozmowę na temat szacunku:

„Szacunek to bardzo ważna rzecz. Szacunek to to, jak traktujemy innych ludzi. Wyobraź sobie, że szacunek to jak magiczna siła, która sprawia, że wszyscy czujemy się lepiej. Gdy mówimy komuś 'dzień dobry’, 'proszę’ czy 'dziękuję’, to pokazujemy szacunek. To jak dawanie komuś dużego, ciepłego uśmiechu. Czasami szacunek to także słuchanie, gdy ktoś mówi, nie przerywanie mu i nie krzyczenie, kiedy ktoś inny mówi. To jak dawanie komuś miejsca, żeby też mógł się wypowiedzieć.

A wiesz, co jeszcze? Szacunek to też dbanie o rzeczy, które mamy. Na przykład kiedy sprzątamy zabawki, to okazujemy szacunek nie tylko sobie, ale i naszym zabawkom. Pamiętaj, że kiedy okazujesz szacunek innym, ludzie też będą okazywać szacunek Tobie. To takie proste i piękne. Co Ty na to, żebyśmy dzisiaj razem poćwiczyli szacunek? Możemy zacząć od podziękowania sobie nawzajem za coś miłego.”

Takie wyjaśnienie, oparte na prostych słowach i przykładach z życia codziennego, pomoże młodszemu dziecku zrozumieć, na czym polega szacunek i jak może się on przejawiać w stosunku do innych.

Nauka słuchania innych, szanowania ich poglądów i niedyskryminowania jest kluczowa w rozwoju emocjonalnym i społecznym dziecka. Oto kilka powodów, dla których te umiejętności są tak ważne:

1. Rozwój empatii: Słuchanie innych i szanowanie ich opinii pomaga dzieciom rozwinąć empatię, czyli zdolność do rozumienia i odczuwania emocji innych osób. Empatia jest fundamentem zdrowych relacji społecznych i pomaga w tworzeniu więzi opartych na wzajemnym zrozumieniu i wsparciu.
   
2. Komunikacja interpersonalna: Umiejętność słuchania jest kluczowa w efektywnej komunikacji. Dzieci, które uczą się słuchać, lepiej rozumieją innych i są lepiej rozumiane. To z kolei przyczynia się do lepszego rozwiązywania konfliktów i budowania trwałych relacji.
   
3. Rozwój tolerancji i otwartości: Szanowanie różnorodnych poglądów i doświadczeń innych osób uczy dzieci tolerancji i otwartości. Pozwala to na lepsze zrozumienie i akceptację różnic kulturowych, społecznych czy osobistych, co jest niezbędne w różnorodnym i zglobalizowanym świecie.
   
4. Przeciwdziałanie dyskryminacji: Uświadamianie dzieci o negatywnych skutkach dyskryminacji i uczenie ich szacunku dla każdej osoby bez względu na jej pochodzenie, płeć, wygląd czy inne cechy, przyczynia się do budowania bardziej sprawiedliwego i inkluzywnego społeczeństwa.
   
5. Rozwój osobisty: Słuchanie innych może być też źródłem inspiracji i nauki dla dziecka. Poznawanie różnych perspektyw poszerza horyzonty myślowe, inspiruje do refleksji i samorozwoju.
   

Słuchanie opinii dzieci i zachęcanie ich do zadawania pytań jest równie ważne podczas nauki szacunku. Dzięki temu dzieci uczą się, że ich myśli i uczucia są ważne i szanowane, co buduje wzajemny szacunek i zrozumienie. Ważne jest, aby dzieci rozumiały, że szacunek jest drogą dwukierunkową – tak jak one muszą szanować rodziców, tak samo rodzice powinni okazywać szacunek swoim dzieciom. To ustanawia zdrowy wzorzec relacji, w których każdy członek rodziny czuje się ważny i doceniany. Dodatkowo dostosowanie komunikacji dotyczącej szacunku do różnych grup wiekowych w domu pozwala na lepsze zrozumienie i przyswojenie wartości szacunku.

Poniżej znajdują się przykłady okazywania szacunku podczas życiowych sytuacji. Każdy przykład obrazuje, czym jest szacunek dla dzieci i jak go uczyć w relacji z innymi ludźmi. 

1. Podczas obiadu: „Kiedy słuchamy, jak inni opowiadają o swoim dniu, okazujemy im szacunek”.
2. W komunikacji miejskiej: „Ustępując miejsca starszym, pokazujemy im szacunek”.
3. Podczas zabawy: „Przestrzeganie zasad gry to też szacunek wobec osób, z którymi gramy”.
4. W bibliotece: „Ciche zachowanie w bibliotece to szacunek wobec osób, które chcą czytać i uczyć się w ciszy i spokoju”.
5. W sklepie: „Czekanie w kolejce bez przepychania się to wyraz szacunku do innych klientów”.
6. W domu: „Pomaganie w domowych obowiązkach to szacunek wobec rodziny”.

Oto inne przykłady sytuacji, w których dzieci okazują szacunek innym w codziennych sytuacjach. Możesz użyć tych historii do zobrazowania dziecku, jak wygląda szacunek w różnych aspektach życia. 

• W jednym ze słonecznych dni, Małgosia i jej brat Tomek postanowili zbudować dom z klocków. Małgosia chciała zbudować wysoki zamek, a Tomek – kosmiczną stację. Na początku spierali się, ale potem Małgosia powiedziała: „Może spróbujemy zbudować coś razem? Twój pomysł też jest fajny!”. Razem stworzyli kosmiczny zamek, łącząc oba pomysły. Pokazali szacunek dla swoich różnych pomysłów.
• Tego samego dnia, gdy odwiedzili babcię, pomogli jej posprzątać liście w ogrodzie. Babcia powiedziała: „Dziękuję, że szanujecie mnie i moją pracę w ogrodzie”.
• Wieczorem, kiedy tata poprosił, aby Małgosia i Tomek posprzątali zabawki przed snem, zrobili to bez narzekań, okazując szacunek dla zasad domowych.
• Pewnego dnia, w szkole, Małgosia i Tomek spotkali nowego kolegę, Kacpra, który poruszał się na wózku inwalidzkim. Dzieci szybko się zaprzyjaźniły, a Małgosia i Tomek zawsze pamiętali, aby rozmawiać z Kacprem na poziomie jego wzroku, gdy on siedział na wózku, pokazując mu szacunek i akceptację. Pokazywało to, że szanują jego niepełnosprawność i traktują go tak samo, jak każdego innego kolegę.
• W tym samym tygodniu, w klasie pojawiła się nowa uczennica, Ola, która przyjechała z Ukrainy. Język polski był dla niej nowością, ale Małgosia i Tomek starali się mówić wolniej i wyraźniej, aby ułatwić jej zrozumienie. Kiedy inni uczniowie wyśmiewali jej akcent, Małgosia i Tomek stanęli w jej obronie, tłumacząc, że każdy zasługuje na szacunek, bez względu na to, skąd pochodzi.

Każda z opisanych tutaj gier i każde ćwiczenie uczy dzieci szacunku w sposób zabawny i interaktywny, pozwalając im testować te ważne umiejętności społeczne w bezpiecznym i kontrolowanym środowisku, pod okiem rodziców.

1. Gra „Drzewo Szacunku”: Stwórz z dziećmi drzewo z papieru lub kartonu i umieść je na widocznym miejscu. Za każdym razem, gdy dziecko wykaże się szacunkiem (np. podzieli się zabawką, pomoże komuś), pozwól mu dodać liść do drzewa. Niezbędne materiały do wykonania takiego drzewa to duży arkusz papieru, kredki i nożyczki do wycinania papierowych liści.
2. Gra planszowa „Droga Szacunku”: To gra podobna do „Chińczyka”, ale z zadaniami związanymi ze szacunkiem. Na każdym polu gracze wykonują zadanie, np. wymyślenie komplementu dla innego gracza, pomóc innemu graczowi z wybraną czynnością. Taką grę możecie stworzyć na własnej planszy wykonanej z papieru, używając kolorowych pisaków.
3. Zabawa integracyjna „Symulator Sytuacji Społecznych”: W tej grze dzieci wcielają się w różne postacie i uczestniczą w symulowanych scenkach z sytuacjami społecznymi, podejmując decyzje oparte na szacunku.
4. Zabawa w teatrzyk cieni z historiami o szacunku: Dzieci tworzą prosty teatrzyk cieni, przedstawiający scenariusze, gdzie szacunek odgrywa kluczową rolę. Mogą to być sceny z życia codziennego, jak ustępowanie miejsca starszym osobom. Do stworzenia postaci w teatrzyku cieni możecie wykorzystać arkusz papieru, z którego nożyczkami wytniecie odpowiednie postaci oraz patyczki do przyklejania postaci. Do zrobienia efektu cieni przyda się lampka.
5. Gra „Między nami: Kids”: Gra pomaga budować relacje oparte na zaufaniu poprzez rozmowę! W pudełku z grą zgromadzono 150 głębokich pytań, które pomogą dzieciom i rodzicom rozpocząć szczere, pogłębione i radosne rozmowy na różne tematy. Gra jest podzielona na 6 kategorii, a podpowiedzi pomogą wam przekazać cenne lekcje życiowe oraz wartości i przekonania, które są dla was istotne.
6. „Mindfulness, karty z ćwiczeniami, uważni przyjaciele”: karty uważności zostawły stworzone dla dzieci w wieku od 4 lat, aby pomóc redukować poziom lęku, uspokoić ich ciała i umysły oraz poprawić samopoczucie. Zaprezentowane na kartach ćwiczenia wzmacniają u dziecka wyobraźnię, uważne zmysły, kontrolę oddechu, poczucie przynależności, wdzięczności, zachęcają do bycia dobrym oraz okazywania współczucia innym i sobie.
7. Gra „The Sims”: Popularna gra komputerowa również może być narzędziem do nauki szacunku poprzez symulowanie interakcji społecznych i konsekwencji zachowań. Dzieci uczą się odpowiedzialności za postacie w grze, co pomaga im zrozumieć, że każde działanie ma swoje skutki, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Ponadto, gra ta umożliwia eksperymentowanie z różnymi sposobami interakcji, co może prowadzić do lepszego zrozumienia, jak ważne jest szanowanie potrzeb i granic innych osób.

Rola rodziców w kształtowaniu szacunku u dziecka jest nieoceniona, a kluczowym elementem jest tutaj dawanie dobrego przykładu. Dzieci, obserwując swoich rodziców, uczą się, jak zachowywać się w społeczeństwie – naśladują ich zachowania, słowa i reakcje. Dlatego ważne jest, aby rodzice wykazywali szacunek w codziennych kontaktach, zarówno w domu, jak i poza nim. 

Szanowanie partnera, starszych, kolegów z pracy, a nawet nieznajomych spotykanych na co dzień, pokazuje dziecku, jak ważne jest traktowanie innych z godnością i empatią. Ponadto, rodzice powinni aktywnie angażować się w dialog z dziećmi, słuchać ich i szanować ich opinie, nawet jeśli są inne niż własne. Umożliwia to dziecku rozwój poczucia własnej wartości i uczy, że szacunek jest drogą dwukierunkową.

Bazując na założeniu, że kluczem do okazania innym szacunku jest szacunek do samego siebie oraz, że konsekwencje braku szacunku to miecz obusieczny, w ten sposób rodzice kształtują u swoich dzieci zdolność zrozumienia i okazywania szacunku, a także do budowania zdrowych, opartych na wzajemnym szacunku relacji, które będą je prowadzić przez całe życie.

Nauka szacunku u dzieci często wiąże się z różnymi wyzwaniami, w tym błędnymi wyobrażeniami, jakie mogą mieć na temat tego, co to znaczy być szanowanym i okazywać komuś szacunek.

Dzieci mogą mylnie postrzegać szacunek jako formę posłuszeństwa bez dyskusji lub nie rozumieć, że szacunek obejmuje również zrozumienie i akceptację różnic. Ponadto, problemy takie jak impulsywność czy trudności w interpretacji emocji innych mogą utrudniać dzieciom prawidłowe wyrażanie szacunku.

Rodzice mogą jednak podjąć konkretne kroki, aby pomóc swoim dzieciom:

1. Dawanie dobrego przykładu: Niezmiennie najważniejsza jest nasza własna postawa. Dzieci uczą się przez obserwację, więc rodzice powinni wykazywać szacunek wobec innych, zarówno w słowach, jak i zachowaniu.
2. Rozmowy i wyjaśnienia: Konieczne jest przeprowadzanie otwartych dyskusji na temat szacunku, wyjaśnianie, co on oznacza i dlaczego jest ważny, oraz zachęcanie dziecka do zadawania pytań.
3. Rozwijanie umiejętności społecznych: Działania takie jak zabawy grupowe, zajęcia pozalekcyjne czy wspólne projekty mogą pomóc dziecku lepiej zrozumieć i praktykować umiejętności społeczne, w tym szacunek wobec innych.

Warto pokazywać dziecku, że podejście oparte na wsparciu, wyrozumiałości i otwartej komunikacji to klucz do pokonywania trudności i wyrażania szacunku wobec innych. 

Nauczenie szacunku jako niezbędny element wychowania dziecka

Nauczenie szacunku jest kluczowym aspektem w wychowaniu dziecka, które przekłada się na jego zdolność do budowania zdrowych relacji i funkcjonowania w społeczeństwie. Ważne jest, aby rodzice dawali dobry przykład przez własne zachowania, ponieważ dzieci uczą się poprzez obserwację.

Jednocześnie, rozmowy i wyjaśnienia dotyczące znaczenia szacunku są konieczne w całym procesie, aby dzieci zrozumiały tę wartość w pełni. Gry i ćwiczenia, które rozwijają szacunek, są przydatnym narzędziem, umożliwiającym dzieciom ćwiczenie tych umiejętności w bezpiecznym i kontrolowanym środowisku. Nauka szacunku to proces, który wymaga czasu i stałej uwagi, dlatego nie warto się niecierpliwić, a raczej zachęcać swoją pociechę do uprzejmego zachowania wobec innych w różnych sytuacjach.